1745181176

რატომ ყივიან მამლები გამთენიისას - რას გვეუბნება მეცნიერება

მამლების მიერ დილით ყივილი, რომელიც მსოფლიოს გარშემო "ბუნების მაღვიძარად" მიიჩნევა, ამ ფრინველისთვის ჩვევა და მოვალეობა არაა. რამდენიმე სამეცნიერო კვლევამ აჩვენა, რომ მამლები გამთენიისას ყივიან, რათა თავიანთ დომინანტობასა და სოციალურ სტატუსს ხაზი გაუსვან.ეს გასაკვირი არაა, რადგან ქათმები სოციალური ცხოველები არიან და მათ პოპულაციაში მკაცრი იერარქიაა. ამის მაგალითი "ჩანისკარტების წესია", რომელიც მათი ქცევის დიდ ნაწილს აკონტროლებს. ეს ეხება იმას, თუ პირველად რომელი შეჭამს, პარტნიორს რომელი შეარჩევს და როგორ მიისაკუთრებენ ტერიტორიას. ეს ყველაფერი ამ სოციალურ სტრუქტურაში ფრინველის პოზიციაზეა დამოკიდებული. ქათმების გუნდში საკუთარი ადგილის ცოდნა ჰარმონიის შესანარჩუნებლად აუცილებელია.მამლები დომინანტობის მოპოვებას აგრესიისა და გარკვეული ვიზუალური ნიშნების მეშვეობით ცდილობენ. მათ თავზე მარტივად შესამჩნევი სავარცხელივით ბიბილო და ყივილის უნარი აქვთ, ორივე მათგანი კი ტესტოსტერონის დონეს მჭიდროდ უკავშირდება. აღმოჩნდა, რომ მამლები დილით ყივილის დროს მათი სოციალური იერარქიის შესახებ მნიშვნელოვან მინიშნებას იძლევიან. 2015 წელს იაპონიის ბიოლოგიის ეროვნულმა ინსტიტუტმა კვლევა ჩაატარა, რომელმაც აჩვენა, რომ გუნდში უმაღლესი სტატუსის მქონე მამალს პირველი ყივილის პრიორიტეტი აქვს. მკვლევრები ოთხი მამლისგან შემდგარ ჯგუფს დააკვირდნენ და დაადგინეს, რომ დილით ყივილის თანმიმდევრობა ყოველთვის ერთსა და იმავე წესს ემორჩილებოდა. ჯერ პირველი ლიდერი იყივლებდა, შემდეგ მეორე, მესამე და ბოლოს ყველაზე დაბალი სტატუსის მქონე მამალი. თუ დაბალი რანგის მამალი გაბედავდა და პირველი იყივლებდა, მას აგრესიული ქცევის, დაჩაგვრისა და დევნის მეშვეობით საკუთარ ადგილს სწრაფადვე ახსენებდნენ.ამ კვლევით მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ მამლების ყივილი სოციალურ სიგნალებს, იერარქიასა და დომინანტობას მჭიდროდ უკავშირდება. მსგავს პასუხამდე ამერიკელი მკვლევრებიც მივიდნენ 1995 წელს ჩატარებული კვლევისას, რომელშიც აღნიშნეს, რომ "მამლების ყივილი, შესაძლოა, სტატუსის შეხსენების ფუნქციას ასრულებდეს".საინტერესოა ისიც, რომ დილით ყივილი აუცილებლად მზის ამოსვლით არ არის განპირობებული. იმავე იაპონელი მეცნიერების 2013 წლის კვლევამ აჩვენა, რომ ყივილის მთავარი განმსაზღვრელი მამლის შინაგანი ბიოლოგიური საათია, იგივე დღეღამური რიტმი, და არა გარე ფაქტორი, როგორიცაა სინათლე. მართალია, სინათლე როგორც ადამიანების, ისე ცხოველების დღეღამურ რიტმზე გავლენას ახდენს, მაგრამ მამლები ერთსა და იმავე იერარქიულ თანმიმდევრობას ყივილში მაინც ინარჩუნებენ, თუნდაც სრულ სიბნელეში.განსაკუთრებით საინტერესო რამ ხდება მაშინ, როცა უმაღლესი რანგის მამალი ჯგუფიდან გარიყულია. ასეთ შემთხვევაში ყივილს მეორე რანგის მამალი იწყებს და "ისე იქცევა, როგორც უმაღლესი სტატუსის მქონე მამალი", ნათქვამია 2015 წლის კვლევაში.მოკლედ რომ ვთქვათ, დილის ყივილში გაცილებით მეტი რამ იმალება, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. ჰორმონებიდან იერარქიამდე, მამლები თავიანთი ხმაურიანი ყივილით ტერიტორიას იკავებენ და სოციალური წესრიგის შენარჩუნებას ცდილობენ.

1745164306

რაზე საუბრობენ ცხენები - შეიქმნა ნერვული ქსელი, რომელსაც ცხოველები ესმის

მიუხედავად იმისა, რომ ცხენები საუკუნეების მანძილზე მჭიდროდ თანაარსებობდნენ ადამიანებთან, ისინი ასევე ერთ-ერთი ყველაზე რთულად გასაგები ცხოველია ადამიანისთვის. ისინი არ არიან ისეთი „მოლაპარაკე“, როგორც კატები და ძაღლები . ამიტომ, ცხენების აზრების შესახებ ინფორმაციის ძირითად წყაროდ რჩება მათი სხეულის ენა, წერს სამეცნიერო ჟურნალი Earth.com .ცხენები ავლენენ დისკომფორტს პოზის, დაძაბულობის ან სიარულის დროს. თუმცა, თუ გამოცდილი პროფესიონალი არ ხართ, ამ ნიშნების გამოტოვება ადვილია. შვედეთის მკვლევართა ჯგუფმა, მანქანური სწავლისა და გენერირებული სურათების კომბინაციით, შექმნა ხელოვნური ინტელექტის მოდელი, რომელსაც შეუძლია ცხენების სხეულის ენის ინტერპრეტაცია გასაგებ ინფორმაციად.სისტემა, სახელად Dessie, შეიძლება იყოს ძალიან გამოსადეგი ვეტერინარებისთვის, რომლებსაც ნათლად უნდა ესმოდეთ, თუ სად ჩნდება ტკივილი ცხენის სხეულში. Dessie-ს შეუძლია ადრევე აღმოაჩინოს პრობლემების ნიშნები, რაც ეხმარება ადამიანებს უფრო ზუსტად წაიკითხონ ცხენების სხეულის ენა.აღნიშნულია, რომ ხელოვნური ინტელექტის ეს მოდელი გაწვრთნილია არც ისე კარგი ხარისხის სურათებთან მუშაობისთვის. ამიტომ, ცხენის მოძრაობების გასაანალიზებლად, მას არ სჭირდება მაღალი ხარისხის ვიდეო ან, მით უმეტეს, სპეციალური მარკერები ცხენის სხეულზე. ეს ხსნის უამრავ შესაძლებლობებს სოფლის ვეტერინარებისთვის და ღარიბი ცხენის მომშენებლებისთვის.ელინ ჰერნლუნდი, SLU-ს ასოცირებული პროფესორი და ცხენის ორთოპედიული კლინიცისტი, ამბობს, რომ მოდელი ეხმარება ცხოველის ჯანმრთელობის პრობლემის ადრეული ნიშნების იდენტიფიცირებას.

1745137090

ჩინეთში ადამიანებმა და რობოტებმა მარათონში ერთად მიიღეს მონაწილეობა - რა ვიცით გამარჯვებული რობოტის შესახებ

პეკინში ნახევარმარათონი რობოტებისა და ადამიანების მონაწილეობით გაიმართა. ჯამში რბოლაში 20-მა რობოტმა მიიღო მონაწილეობა.გამარჯვებულმა რობოტმა, სახელად Tiangong Ultra, 21 კმ გაირბინა 2 საათსა და 40 წუთში. ის ორჯერ ნელი იყო, ვიდრე გამარჯვებული ადამიანი (1 საათი 2 წუთი). აღნიშნულია, რომ რობოტებმა უკვე მიიღეს მონაწილეობა მარათონებში, მაგრამ ისინი პირველად ეჯიბრებიან ადამიანებს ასეთ მანძილზე. აღსანიშნავია, რომ მარშრუტი მოიცავდა ასვლას, მოსახვევებსა და უსწორმასწორო მონაკვეთებს.ზოგიერთმა რობოტმა შეძლო ფინიშამდე მისვლა, ზოგს კი თავიდანვე გაუჭირდა. კერძოდ, ერთი რობოტი სასტარტო ხაზზე დაეცა და ცოტა ხანს იწვა, შემდეგ ადგა და გაიქცა. კიდევ ერთი გაიქცა რამდენიმე მეტრით და დაეჯახა ღობეს.ჩინური კომპანიების მიერ წარმოებული ყველა რობოტი იყო სხვადასხვა ფორმისა და ზომის: ზოგიერთი იყო 120 სმ-ზე დაბალი, სხვების სიმაღლე 180 სმ-მდეც აღწევდა,ერთმა კომპანიამ ისიც დაიკვეხნა, რომ მისი პროდუქტი თითქმის ნამდვილ ქალს ჰგავდა და შეეძლო თვალის დახუჭვა და ღიმილი.რამდენიმე რობოტი სპორტულ ფეხსაცმელში დარბოდა, ერთს კრივის ხელთათმანები ეკეთა, მეორეს კი წითელი სამკლაური ეკეთა, რომელზეც ჩინურად იყო დაწერილი „გამარჯვებისთვის განკუთვნილი“.კომპანიებმა რობოტები რამდენიმე კვირის განმავლობაში გამოსცადეს. გამოცემამ აღნიშნა, რომ ინჟინერიისა და ნავიგაციის გუნდების საჭიროების გათვალისწინებით, რბოლა ავტომობილების რბოლას დაემსგავსა.რა არის ცნობილი გამარჯვებული რობოტის შესახებგამარჯვებული Tiangong Ultra შეიქმნა პეკინის ჰუმანოიდური რობოტიკის ინოვაციის ცენტრის მიერ. ცენტრის ტექნიკურმა დირექტორმა Tang Jian-მა თქვა, რომ Tiangong Ultra კარგად მუშაობდა გრძელი ფეხების და ალგორითმის წყალობით, რომელიც სიმულაციას უკეთებს ადამიანის სირბილს.„არ მინდა ტრაბახი, მაგრამ არა მგონია, რომ რობოტების ტექნიკის რომელიმე დასავლურმა კომპანიამ მიაღწია სპორტულ ეფექტურობას იგივე დონეს, როგორც Tiangong-მა“, - თქვა მან და დასძინა, რომ რობოტმა რბოლის განმავლობაში ბატარეები მხოლოდ სამჯერ შეიცვალა.ორეგონის შტატის უნივერსიტეტის კომპიუტერული მეცნიერებისა და რობოტიკის პროფესორი ალან ფერნი არ ეთანხმება, რომ ეს არის გარღვევა ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებაში, რადგან პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელიც ჰუმანოიდ რობოტებს საშუალებას აძლევს იმუშაონ, შეიქმნა ხუთი წლის წინ.

1745075830

შექმნეს ღვიძლის ლაბორატორიული მოდელი, რომელსაც ადამიანების სიცოცხლის გადარჩენის პოტენციალი აქვს

ღვიძლი სხეულში მეტაბოლიზმის კონტროლის ცენტრია. მისი ფუნქცია ნუტრიენტების გლუკოზად გარდაქმნა, ცხიმის შენახვა და ტოქსინების დაშლაა. მსოფლიო მოსახლეობის მესამედზე მეტი მეტაბოლურ დისფუნქციასთან ასოცირებულ ღვიძლის ცხიმოვან დაავადებას (MASLD) ებრძვის. ის ორგანოს გამართულ მუშაობას საფრთხეს უქმნის, შესაბამისად, ადამიანის სიცოცხლესაც. მეცნიერებმა ცოტა ხნის წინ ღვიძლის ჰეპატოციტური ორგანოიდები, ორგანოს მინიატიურული, 3D მოდელები, შექმნეს. მას პრეპარატების განვითარებისა და რეგენერაციული თერაპიების გასაუმჯობესებლად დიდი პოტენციალი აქვს.Nature-ში გამოქვეყნებულ კვლევაში, იაპონიის კეიოს უნივერსიტეტის მკვლევრებმა მეთოდი წარმოადგინეს. მას რთულად გასაზრდელი ორგანოიდების შექმნა 3-4 კვირაში შეუძლია, თანაც ისე, რომ ღვიძლის ყველა ფუნქცია შენარჩუნებული იყოს."ეს ორგანოიდები შესაძლოა, ღვიძლისა და მისი მრავალფუნქციურობის ყველაზე ზუსტი ანალოგია", — აცხადებს კვლევის მთავარი ავტორი, პროფესორი ტოშირო სატო კეიოს უნივერსიტეტიდან.მიუხედავად იმისა, რომ ორგანოიდები ადამიანური ორგანოების ლაბორატორიულ ანალოგს წარმოადგენს, ღვიძლის კომპლექსური ფუნქციებისა და მისთვის საჭირო ენერგიის გამო, მკვლევრებისთვის მისი გაზრდა რთული აღმოჩნდა. როცა მეცნიერები ღვიძლის ძირითადი უჯრედების, ჰეპატოციტების, გაზრდასა და გადარჩენას ცდილობდნენ, ისინი ქოლანგიოციტებს ემსგავსებოდა. ეს ის უჯრედებია, რომლებიც ნაღვლის სადინარს აშენებს. მკვლევართა გუნდმა, რიო იგარაშისა და მაუმი ოდას ხელმძღვანელობით, ჰეპატოციტური ორგანოიდების შექმნა გადაწყვიტა. მათ ნიმუშები პირდაპირ პაციენტებიდან აიღეს. ორგანოიდები ზრდას სამი თვის განმავლობაში განაგრძობდა და ნახევარი წლის განმავლობაში გადარჩა.მკვლევრებმა ასევე ჰორმონების გამოყენებით ახალი მეთოდი შექმნეს, რომელიც ჰეპატოციტების ფუნქციებს არეგულირებს. მალე ორგანოიდებმა ღვიძლის ყველა ძირითადი ფუნქციის შესრულება დაიწყო, რომელთა შორის იყო გლუკოზის, შარდოვანას, ნაღვლის მჟავის, ქოლესტერინისა და ტრიგლიცერინის წარმოქმნა.ორგანოიდებმა ისეთი მნიშვნელოვანი ნივთიერება გამოყო, როგორიცაა ალბუმინი. ის ცილაა, რომელიც სისხლში სითხის ბალანსის შენარჩუნებას უწყობს ხელს. ამ ნივთიერების გამოყოფის დონე ნამდვილი ღვიძლის დონესთან მიახლოებული იყო, ზოგ შემთხვევაში კი წინა კვლევების მაჩვენებელიც გაუმჯობესდა. გარდა ამისა, ორგანოიდებში პატარა არხის მსგავსი ქსელები შეიქმნა, რომლებშიც ნაღვლის მჟავას თავისუფლად შეეძლო მოძრაობა. ეს ღვიძლის ერთ-ერთი ურთულესი ფუნქციაა.მკვლევრებმა ჰეპატოციტური ორგანოიდები იმუნური სისტემისა და ღვიძლის ფუნქციის დაქვეითების მქონე თაგვებს ჩაუნერგეს. უჯრედებმა საბოლოოდ მღრღნელების ღვიძლის ბუნებრივი უჯრედები ჩაანაცვლა და ძველი ფუნქციები აღადგინა.მიუხედავად იმისა, რომ ღვიძლი გადანერგვისთვის ერთ-ერთი მოთხოვნადი ორგანოა, მისი რაოდენობა შეზღუდულია. არსებობს მეთოდი, რომელიც ჰეპატოციტების ამოღებას, გაყინვას და საჭიროებისას გამოყენებას გულისხმობს. სამწუხაროდ, ეს მეთოდი არც ისე წარმატებულია.ამჟამად წამლის ტესტირებისთვის დონორებისგან აღებული ნამდვილი ღვიძლის უჯრედები გამოიყენება. ისინი ძალიან ძვირია და ფუნქციას რამდენიმე დღეში კარგავს. ახალი კვლევა კი ტესტირების პროცესს გაამარტივებს და ხარჯებსაც შეამცირებს.მნიშვნელოვანია, რომ ორგანოიდები უფრო სტაბილურ და ხელმისაწვდომ მოდელს წარმოადგენს. მკვლევარი სატო ამბობს, რომ შემდეგი ნაბიჯი ორგანოიდების კიდევ უფრო მასშტაბურად გამრავლება და სხვა ტიპის ღვიძლის უჯრედების დამატებაა, რაც მათ სამედიცინო კვლევებში გამოყენებას კიდევ უფრო გაამარტივებს.

1744957490

Clone Robotics-მა წარადგინა რობოტი, რომელსაც ადამიანივით მოძრაობა შეუძლია - მას მხრების აჩეჩვა და მუშტის შეკვრაც კი შეუძლია

რობოტექნიკის მწარმოებელი კომპანია Clone Robotics-მა Protoclone-ის ახალი ფოტო და ვიდეომასალა გამოაქვეყნა. მას ბიონიკური კუნთები აქვს, შეუძლია მხრების აჩეჩვა და მუშტის შეკვრაც კი.კომპანიის ინჟინრების მთავარი მიზანი იმაში მდგომარეობს, რომ შექმნან ისეთი რობოტები, რომლებიც მაქსიმალურად ჰგვანან ადამიანებს. Protoclone-ს „ანატომიურად ყველაზე ზუსტ რობოტს“ უწოდებენ. ის ადამიანის ჩონჩხის მიხედვითაა შექმნილი, კომპანიის საფირმო ტექნოლოგიის მეშვეობით კი ამ ტიპის რობოტს ადამიანის მოძრაობების გამეორება შეუძლია.ადამიანის მსგავსად Protoclone-ს 206 „ძვალი“ აქვს, რომელიც პოლიმერისგან არის დამზადებული. კომპანიამ ამ ტექნოლოგიას 2021 წელს მიაგნო და ამ ეტაპზე ეს ერთადერთი ხელოვნური კუნთია მსოფლიოში, რომელსაც მსგავსი მოქნილობა, სისწრაფე და ძალა აქვს.კომპანიაში განაცხადეს, რომ რობოტი ასევე აღჭურვილი იქნება ასობით ჩამრთველით, თუმცა ის შეხებას ან ტკივილს ვერ იგრძნობს. რობოტის თავის არეში მხედველობისთვის ოთხი კამერაა განთავსებული, 400-მდე ჩამრთველი კი მისი სახსრების და კუნთების მუშაობისთვისაა განკუთვნილი.კომპანიაში განაცხადეს, რომ Protoclone-ს შეეძლება ადამიანივით სიარული, საოჯახო საქმეების შესრულება, მათ შორის საჭმლის მომზადება, ასევე ხელის ჩამორთმევა და გონებამახვილი დიალოგის წამოება.

1744888840

დელფინებთან კომუნიკაციისთვის Google-მა ხელოვნური ინტელექტი შექმნა

 ხელოვნური ინტელექტის ახალი მოდელი დელფინებთან დაგვაახლოებს.DolphinGemma ახალი AI სისტემაა (დელფინებისთვის შესაფერისი დიდი ენის მოდელი), რომელიც Google-მა Georgia Tech-ისა და Wild Dolphin Project-ის (WDP) მკვლევრებთან თანამშრომლობით შეიმუშავა.დელფინები ჭკვიანი ცხოველები არიან. ისინი სხვადასხვა მაღალი სიხშირის ხმას იყენებენ, რათა ერთმანეთთან კომუნიკაცია დაამყარონ. წლების განმავლობაში WDP-მა დელფინებზე მონაცემები შეაგროვა და დაიწყო ისეთი ხმების იდენტიფიცირება, რომლებიც ეხმარება დედებსა და მათ ნაშიერებს ერთმანეთის პოვნაში. მკვლევრებმა ისეთი ხმებიც გამოარჩიეს, რომლებიც დელფინებს შორის კონფლიქტისა და სითბოს გამოხატვასთან ასოცირდება.და, აი, ახლა ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით, მკვლევრებმა გადაწყვიტეს უკეთ გამოავლინონ თუ როგორი კომუნიკაცია აქვთ დელფინებს. AI სისტემა თავდაპირველად ატლანტის ლაქოვან დელფინებზე გამოცადეს, მაგრამ გუნდი იმედოვნებს, რომ სისტემა სხვა დელფინების ხმებსაც შეისწავლის.მოწინავე აუდიო ტექნოლოგიის გამოყენებით, მოდელს დელფინის ხმების ისეთ ფორმატში გადაყვანა შეუძლია, რომელსაც ხელოვნური ინტელექტი გააანალიზებს. DolphinGemma მოდელის სიმძლავრის მიუხედავად, მისი მოსმენა სმარტფონის საშუალებითაც შეიძლება.   ისევე, როგორც ChatGPT ამუშავებს ადამიანის ენას, DolphinGemma გაწვრთნილია დელფინების ხმების შაბლონებზე. სისტემას შეუძლია დელფინების ხმების კონტექსტის ამოცნობა. ეს საშუალებას აძლევს მკვლევრებს ბგერების მხოლოდ კატალოგიზაციას გაცდნენ და დაალაგონ ისინი კონტექსტის მიხედვით.WDP-ის კვლევის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი იმის გაგებაა, თუ როგორ ურთიერთობენ დელფინები ერთმანეთთან ველურ ბუნებაში. მკვლევრებს შეეძლებათ დააკავშირონ კონკრეტული ბგერები რეალურ დროში ქცევებთან, რაც აქამდე შეუძლებელი იყო.შესაძლოა, რეალობა, რომელშიც ადამიანები და დელფინები ერთმანეთში "საუბრობენ" არც ისე შორს იყოს.

1744882038

ბრიტანეთში, ძუძუს კიბოს სამკურნალო ახალი პრეპარატი დაამტკიცეს

ბრიტანეთის ჯანდაცვის ეროვნულმა სამსახურმა დაამტკიცა ახალი პრეპარატი, რომელიც ძუძუს კიბოს ერთ-ერთი განუკურნებელი ტიპის გავრცელებას ანელებს. ჯანდაცვის ეროვნული ინსტიტუტის (NICE) ამ ნაბიჯს მეცნიერები „საეტაპო მომენტს“ უწოდებენ.NICE-ს განცხადებით, დღეში ორი ტაბლეტის მიღებით, წელიწადში ათასზე მეტმა იმ ქალმა შეიძლება ნახოს სარგებელი, რომლებსაც დაავადების HR- დადებითი და HER2-უარყოფითი ტიპის დიაგნოზი აქვთ.პრეპარატი ბრიტანულმა ფარმაკოლოგიურმა გიგანტმა, AstraZeneca-მ შექმნა და კიბოს პროგრესს ანელებს ან საერთოდაც აჩერებს.„ძუძუს კიბოს მოწინავე სტადიის მქონე პაციენტებისთვის ეს პრეპარატი შეიძლება დიდი შვება იყოს, როდესაც არჩევანი არც ისე დიდია და შეიძლება გადაავადოს ქიმიოთერაპიის საჭიროება და მისი გვერდითი ეფექტები“, — ამბობს NICE-ს სამედიცინო შეფასების დირექტორი ჰელენ ნაითი.ძუძუს კიბოს მოწინავე ტიპს გარკვეული გენეტიკური მუტაციები აქვს და ძუძუს ქსოვილში ან სხეულის სხვა ნაწილში ვრცელდება.ახალი პრეპარატი ბლოკავს პათოლოგიური ცილის იმ ქმედებას, რომელიც კიბოს უჯრედებს გამრავლებას აიძულებს.კლინიკური ცდებით დადგინდა, რომ ეს პრეპარატი და ჰორმონული თერაპია დაახლოებით 4,2 თვით ზრდის დროს კიბოს გაუარესებამდე, ვიდრე მხოლოდ პლაცებო და ჰორმონული თერაპია.პრეპარატის დამტკიცებას მიესალმება ბრიტანეთის კიბოს კვლევების ინსტიტუტი (ICR), რომლის მეცნიერების კიბოს უკვე ათწლეულებია იკვლევენ.„ეს ნაბიჯი არის ტრიუმფი, რომელიც გააუმჯობესებს მკურნალობას ძუძუს კიბოს ამ ყველაზე გავრცელებული ტიპის მოწინავე სტადიის მქონე პაციენტებში. ამ სახის კიბოს მქონე პაციენტთა დაახლოებით ნახევარს მუტაციები აქვთ ერთ ან მეტ გენში; ამ პაციენტებში, პრეპარატს დაავადების პროგრესის შეჩერება შეუძლია“, — ამბობს ICR-ის ხელმძღვანელი კრისტიან ჰელინი.NICE-ის განცხადებით, 2020 წელს ბრიტანეთში ძუძუს კიბოს დიაგნოზი 40 192 ადამიანს დაუსვეს; დიაგნოზის მომენტში, მათგან 15 პროცენტს მოწინავე სტადია ჰქონდა.მომზადებულია Agence France-Presse-ის მიხედვით, რომელიც მიხეილ ჭაბუკაშვილმა თარგმნა

1744783080

კანაფის მოხმარება ფსიქოზს იწვევს? - ტვინში ამის სავარაუდო დასტურს მიაგნეს

ახალი კვლევის ფარგლებში მეცნიერებმა შავი წერტილები დააფიქსირეს კანაფის მომხმარებელთა ტვინის იმ რეგიონში, რომელიც შიზოფრენიასთანაა დაკავშირებული. ეს, შესაძლოა, ერთ-ერთი ყველაზე მკაფიო დასტური იყოს იმისა, რომ მარიხუანის ჭარბად გამოყენება ფსიქოზს იწვევს.საქმე ისაა, რომ მსგავსი მუქი არეალები ნეირომელანინის სახელით ცნობილი პიგმენტის გავლენით ჩნდება. ის მაშინ წარმოიქმნება, როცა ჰორმონ დოფამინის დონე ძალიან იზრდება. ეს უკანასკნელი არის მნიშვნელოვანი ნეიროტრანსმიტერი, რომელიც განწყობის, მოტივაციისა და კოგნიტიური ფუნქციების რეგულაციაში გვეხმარება. ამის გამო მისი ბალანსის დარღვევა სხვადასხვა მენტალურ მდგომარეობასთანაა ასოცირებული.წინა კვლევებმა აჩვენა, რომ შიზოფრენიის მქონე ადამიანებს ტვინის დორსალურ ზოლიან სხეულში დოფამინის მაღალი დონე აღენიშნებათ. ის იქ შავი ნივთიერებისა (SN) და ვენტრალური საფარველის (VTA) ნეირონების მეშვეობით ხვდება. მარიხუანის გამოყენებასა და ფსიქოზს შორის კავშირის შესასწავლად სპეციალისტებმა კანაფის მომხმარებლებში სწორედ ტვინის ეს რეგიონები გამოიკვლიეს და ყურადღება დოფამინზე გაამახვილეს. ისინი ორგანოს ნეირომელანინისადმი მგრძნობიარე მაგნიტურ-რეზონანსული აპარატით დააკვირდნენ.კვლევაში 61 ადამიანი ჩაერთო, რომელთაგანაც 25-ს კანაფზე დამოკიდებულების დიაგნოზი ჰქონდა დასმული. SN-სა VTA-ს ფსიქოსთან დაკავშირებულ სპეციფიკურ რეგიონებში მკვლევრებმა დოზით განსაზღვრული ნეირომელანინის გაზრდილი რაოდენობა შენიშნეს. ეს ნიშნავს, რომ რაც უფრო მეტ მარიხუანას მოიხმარს ადამიანი, მით უფრო დიდი ასეთი შავი არეალები ჩნდება.მეცნიერები ამბობენ, რომ მარიხუანის ჭარბად მოხმარების შემთხვევაში მსგავსი წერტილები უფრო მუქია, ვიდრე იმავე ასაკის ჯანმრთელ ინდივიდებში. ეს დოფამინის მაღალ დონეზე მიუთითებს და ისეთ პიგმენტაციას იწვევს, როგორიც, წესით, 10 წლით უფროს ადამიანში გვხვდება. მართალია, ამგვარი კავშირი ყველა ცდისპირში დაფიქსირდა, მაგრამ ყველაზე მკაფიო ის იმ პირებში იყო, რომლებსაც ფსიქოზი უკვე გამოცდილი ჰქონდათ."ახლა ჩვენს ხელთაა კანაფის მოხმარებასა და ფსიქოზს/დოფამინს შორის გავლებული პირდაპირი ხაზის დასტური, რომელიც აქამდე არ გამოკვეთილა. მნიშვნელოვანია, რომ ექიმებმა, პაციენტებმა და ოჯახებმა ეს ხაზი ერთად დაანგრიონ", — აცხადებენ ავტორები.ნაშრომი გამოცემაში JAMA Psychiatry გამოქვეყნდა, რომელიც პორტალმა on.ge-მ მოამზადა.

1744728195

ბიბლიური „სასწაული“, რომელიც მზის დაბნელების ერთ-ერთი უძველესი ჩანაწერი აღმოჩნდა

ძველი აღთქმის მეექვსე კანონიკური წიგნის — იესო ნავეს ძის წიგნის თავსატეხად ქცეული ერთ-ერთი პასაჟი, შესაძლოა, კაცობრიობის მიერ ჩაწერილი მზის დაბნელების უძველესი ფაქტი აღმოჩნდეს. ამის წყალობით კი შეიძლება დაზუსტდეს ფარაონ რამზეს დიდის ზეობის წლები.კითხვის ნიშნის ქვეშ მყოფი პასაჟისა და ძველეგვიპტური ტექსტების გამოყენებით, კემბრიჯის უნივერსიტეტის მკვლევრებმა ეს მოვლენა ძვ. წ. 1207 წლის 30 ოქტომბრით დაათარიღეს.პასაჟი აღწერს იესო ნავეს ძის გამარჯვებას ამორიტების ხუთ მეფეზე. ტექსტის მიხედვით, ქანაანში, თანამედროვე დასავლეთ ნაპირზე, თავის მტრების დევნისას, იგი ლოცვას იწყებს.„მაშინ ელაპარაკა იესო უფალს, იმ დღეს, როცა დაამარცხებინა უფალმა ისრაელიანებს ამორეველები და თქვა ისრაელის გასაგონად: მზეო, დადექ გაბაონის თავზე, და, მთვარევ, აიალონის ველზე!“, — ვკითხულობთ პასაჟში.„დადგა მზე და არ დაძრულა მთვარე, ვიდრე თავის მტრებს არ გაუსწორდა ხალხი. იდგა მზე შუაგულ ცაში და თითქმის მთელი დღე აყოვნებდა ჩასვლას“.მკვლევარ კოლინ ჰამფრეისის თქმით, თუკი ეს პასაჟი რეალურ დაკვირვებებს აღწერს, მაშინ ადგილი უნდა ჰქონოდა მნიშვნელოვან ასტრონომიულ მოვლენას. თუმცა, იმის გარკვევა, თუ რა იგულისხმება ამ სიტყვებს მიღმა, ცოტა რთული საქმეა.„თანამედროვე თარგმანებში ეს ტექსტი იშიფრება იმ მნიშვნელობით, რომ მოძრაობა შეწყვიტეს მზემ და მთვარემ“, — აღნიშნავს იგი.„მაგრამ თუკი ჩავხედავთ ორიგინალ ებრაულ ტექსტს, მივხვდებით, რომ ალტერნატიული მნიშვნელობის მიხედვით, მზეს და მთვარეს უნდა შეეწყვიტათ ის ქმედება, რასაც ისინი როგორც წესი, ჩვეულებრივ აკეთებენ: შეწყვიტეს ნათება. ამ ინტერპრეტაციას მხარს უჭერს ის ფაქტიც, რომ ებრაულ სიტყვა „დადგომას“ იგივე წარმომავლობა აქვს, რაც ბაბილონურ სიტყვას, რომელიც უძველეს ასტრონომიულ ტექსტებში მზის დაბნელების აღსანიშნავად იყენებენ“.მკვლევრებმა დაიხმარეს მერენპტაჰის სტელის ძველეგვიპტური ტექსტი. გრანიტის ამ ფილაზე წარწერები შესრულებულია რამზეს დიდის ძის, ფარაონ მერენპტაჰის ზეობის მეხუთე წელს.ფილაზე ამოტვიფრული ტექსტი ძირითადად აღწერს მერენპტაჰის გამარჯვებას ლიბიელებზე, თუმცა ბოლო სამ ხაზში საუბარია ქანაანის კამპანიაზე, რომელსაც ბევრი სწავლული თარგმნის, როგორც „ისრაელს“.კემბრიჯის მკვლევრებს სჯერათ, რომ ეს ამტკიცებს დროის კონკრეტულ მონაკვეთში ებრაელთა ყოფნას ქანაანში.წარსულში, მკვლევრებს მიაჩნდათ, რომ მოვლენა შესაძლოა მზის დაბნელებას აღწერდა; თარიღების უფრო დასაზუსტებლად, მათ ორი ტექსტიც გამოიყენეს, მაგრამ დროის იმ მონაკვეთში ვერანაირ დაბნელებას ვერ მიაგნეს.თუმცა აღსანიშნავია, რომ ისინი მზის სრულ დაბნელებას ეძებდნენ, როდესაც მთვარე მზის დისკოს მთლიანად ფარავს.მათ მხედველობაში არ მიუღიათ მზის რკალისებრი დაბნელება, როდესაც დიდია მანძილი დედამიწასა და მთვარეს შორის, რის გამოც, მთვარე პატარა ჩანს და მზეს მთლიანად ვერ ფარავს — გარშემო რჩება ნათელი რკალი.კემბრიჯის მკვლევრებმა მათემატიკას მიმართეს. ძვ. წ. 1207 წლის 30 ოქტომბერს, მზის რკალისებრმა დაბნელებამ მოიცვა თანამედროვე კანადის ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაწილი, პორტუგალიისა და ესპანეთის სამხრეთ-დასავლეთი სანაპირო, ჩრდილოეთ აფრიკა და ახლო აღმოსავლეთი.შეიძლება ეს ადამიანთა მიერ ჩაწერილი უძველესი მზის დაბნელება არ იყოს, მაგრამ ერთ-ერთი ყველაზე ძველი ნამდვილად არის.ირლანდიაში ნაპოვნია მონუმენტი, რომელზე ამოტვიფრული პეტროგლიფებიც ძვ. წ. 3340 წელს მომხდარ მზის დაბნელებას უნდა აღწერდეს; ჩინური ჩანაწერები იხსენიებს მზის დაბნელებას ძვ. წ. 22-ე საუკუნეში; ერთ-ერთ თიხის ფირფიტაზე აღწერილია ძვ. წ. 1223 წელს სირიაში მომხდარი მზის დაბნელება.ქანაანის მზის დაბნელებამ უნდა დააზუსტოს რემზესის ზეობის დასრულებისა და მერნაპტაჰის მეფობის დაწყების თარიღები.„უძველესი მსოფლიოს მოვლენების თარიღების დასადგენად, მზის დაბნელებებს ხშირად იყენებენ“, — განმარტავს ჰამფრეიესი.ორივე ფარაონის ზეობის ხანგრძლივობა უძველეს ჩანაწერებში მოხსენიებულია, თუმცა უცნობია დაწყებისა და დასრულების თარიღები. მზის დაბნელებაზე დაყრდნობით ჩატარებული გათვლებით, მკვლევრებმა მერნაპტაჰის ზეობის დასაწყისი ძვ. წ. 1210 ან 1209 წლით დაათარიღეს, ანუ რამდენიმე წლით გვიან, ვიდრე მანამდე მიაჩნდათ.რამზეს დიდის ზეობის პერიოდი კი განისაზღვრა ძვ. წ. 1276-1210 წლებით; ცდომილება ამ შემთხვევაში მხოლოდ ერთი წელი აღმოჩნდა.კვლევა ჟურნალ Astronomy & Geophysics-ში გამოქვეყნდა. მომზადებულია cam.ac.uk-ისა და ScienceAlert-ის მიხედვით 

1744696305

3 მილიონი ბავშვის სიკვდილი ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტულ ინფექციებს უკავშირდება - ახალი კვლევა

ბავშვთა ჯანმრთელობის ორი წამყვანი ექსპერტის მიერ ჩატარებული კვლევის მიხედვით 2022 წელს მსოფლიოში სამ მილიონზე მეტი ბავშვი, ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტული ინფექციებისგან დაიღუპება. ინფორმაციას BBC ავრცელებს.ყველაზე დიდი რისკის ქვეშ, ბავშვები აფრიკასა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში აღმოჩნდნენ.ანტიმიკრობული წინააღმდეგობა, რომელიც ცნობილია როგორც AMR-ი, ვითარდება, როდესაც ინფექციების გამომწვევი მიკრობების წინააღმდეგ ანტიბიოტიკები აღარ მუშაობს.აღნიშნული მოვლენა საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ერთ-ერთი ყველაზე სერიოზულ საფრთხედ არის მიჩნეული, რომელიც მსოფლიოს მოსახლეობას ემუქრება.ახალი კვლევა აჩვენებს, რა ზიანს აყენებს AMR-ი ბავშვებს.მრავალი წყაროს, მათ შორის ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციისა (WHO) და მსოფლიო ბანკის მონაცემების გამოყენებით, ანგარიშის ავტორებმა დაასკვნეს, რომ 2022 წელს, 3 მილიონზე მეტი ბავშვის სიკვდილი წამლებისადმი რეზისტენტულმა ინფექციებმა გამოიწვია.ექსპერტების თქმით, ახალი კვლევა ხაზს უსვამს, რომ ბავშვებში AMR-თან დაკავშირებული ინფექციები, სულ რაღაც სამ წელიწადში ათჯერ გაიზარდა.კვლევის თანახმად, ეს რიცხვი შესაძლოა COVID 19-ის პანდემიის გავლენის გამოც გაზრდილიყო.წყარო

1744639020

გაიცანით კაცი, რომელმაც გამოქვაბულში დროის აღქმის დაკარგვით ბიოლოგია შეცვალა

1962 წელია. ლოკაცია: სკარასონი, მყინვარის გამოქვაბული საფრანგეთის ალპებში. ადამიანისთვის ასეთ უცხო გარემოში ახალგაზრდა კაცი სრულიად მარტოა. მას შვიდი კვირის განმავლობაში სხვა ადამიანთან კომუნიკაცია არ ჰქონია. მისი ფიქრები შენელებულია, შეგრძნება აქვს, რომ ნაწილებად იშლება — ასე აღწერა მიშელ სიფრიმ მაშინდელი მდგომარეობა.ვინ იყო მიშელ სიფრი?"თქვენ უნდა გესმოდეთ, მე ვიყავი გეოლოგი. . . ყველანაირი ცოდნის გარეშე მე შევქმენი ადამიანის ქრონობიოლოგიის სფერო", — უთხრა მიშელ სიფრიმ ჟურნალ Cabinet-ს 2008 წელს.სიფრი 1939 წელს ნიცაში დაიბადა. სწავლის დასრულების შემდეგ, ის როგორც სორბონის ახალი კურსდამთავრებული დაბრუნდა სახლში ახლად აღმოჩენილი მყინვარის გეოლოგიური თვისებების გამოსაკვლევად."თავიდან გეოლოგიური ექსპედიციის მომზადება მინდოდა. ამისთვის დაახლოებით თხუთმეტი დღე მიწისქვეშეთში მყინვარის შესასწავლად უნდა გამეტარებინა. საბოლოოდ მივხვდი, რომ ამისთვის რამდენიმე დღე საკმარისი არ იქნებოდა — გადავწყვიტე იქ 2 თვე გამეტარებინა", — იხსენებდა სიფრი.მან ასეთ პირობებში, სრულ სიბნელეში საათის გარეშე ცხოვრება გადაწყვიტა — მას არ უნდა სცოდნოდა თუ რა დრო იყო.შემდეგ 63 დღის განმავლობაში, ის ცხოვრობდა 130 მეტრის სიღრმეზე, ყინულოვან გამოქვაბულში, რომელშიც არ იყო ბუნებრივი შუქი ან დროის მრიცხველი მოწყობილობა. გამოქვაბულში ყინავდა, ტენიანობა იყო 98 პროცენტი. სიფრის არ ჰქონდა შეხება გარე სამყაროსთან."მე არ მქონდა ნორმალური აღჭურვილობა. გამაჩნდა მხოლოდ პატარა კარავი. ჩემი ფეხები ყოველთვის სველი იყო და სხეულის ტემპერატურა 34°C-მდე დაეცა", — ამბობდა სიფრი.და მაინც, ეს ყველაფერი ამად ღირდა. როდესაც ის ზედაპირზე დაბრუნდა, მან თან "წამოიღო" სამეცნიერო მიმართულების სრულიად ახალი სფერო."ექსპედიციისთვის საჭირო თანხები მე თვითონ შევაგროვე, თავად ავარჩიე ორი თვე და გამოვიგონე ექსპერიმენტული პროტოკოლი. მაშინ ბევრს გიჟი ვეგონე", — განუცხადა სიფრიმ New Scientist-ს 2018 წელს.რა აღმოაჩინა მიშელ სიფრიმ?სიფრის ექსპერიმენტი ნამდვილად საინტერესო იყო, მაგრამ მთავარი რაც მან აღმოაჩინა ეს ისაა, რომ ადამიანის სხეულს აქვს საკუთარი შინაგანი "საათი", მზის რიტმისგან დამოუკიდებლად. ჩვენ ამას ახლა ცირკადულ რიტმს ვუწოდებთ.გამოქვაბულში ყოფნისას სიფრის დროის შეგრძნება ძლიერ შეიცვალა: ფსიქოლოგიურ ტესტებში აღმოჩნდა, რომ როცა ის 120-მდე ითვლიდა (რაც რეალურად დაახლოებით 2 წუთი უნდა გაგრძელებულიყო), მას ეგონა, რომ 5 წუთი გადიოდა — ანუ მისი შინაგანი დრო 2.5-ჯერ ნელა მიედინებოდა.როდესაც სიფრი თავის გუნდთან კავშირის გარეშე ცხოვრობდა და ეგონა, რომ 20 აგვისტო იყო, რეალურად უკვე 14 სექტემბერი დამდგარიყო. მას დროის აღქმა თითქმის ერთი თვით აერია.მიშელ სიფრის ცირკადული რიტმი იზოლაციის პირობებში სრულიად მოიშალა. თავდაპირველად, მისი დღეები 24 საათიდან 24.5 საათში გადიოდა, თუმცა 10 წლის შემდეგ, (მეორე ექსპერიმენტისას) დროის აღქმა კიდევ უფრო შეიცვალა.სიფრიმ მეორე ექსპერიმენტიც ჩაატარა — დაახლოებით ათი წლის შემდეგ პირველი გამოქვაბულის ექსპერიმენტისგან. და ისიც ზუსტად ასეთივე იზოლირებულ პირობებში — გარე დროის ნიშნულების გარეშე. დროის აღქმა ახლა 24 საათიდან 48 საათი გახდა. მისმა სხეულმა ახალი რიტმი შექმნა: 36 საათი სიფხიზლე, 12 საათი ძილი."ზოგჯერ ოცდაექვსი საათი უწყვეტად მეღვიძა, რასაც მოსდევდა თორმეტი საათი ძილი. ჩემთვის ერთი სრული დღე აღარ გრძელდებოდა 24 საათი", — ამბობდა ის.წყარო:ON.ge

1744614707

გვიანობამდე სქროლვა მოზარდებში უძილობას და დეპრესიას იწვევს - ახალი კვლევა

 ეკრანთან გატარებული დიდი დრო მნიშვნელოვნად აზიანებს ძილს მოზარდებში — და ეს გავლენა განსაკუთრებით თვალსაჩინოა გოგონებში, რომელთა დეპრესიული სიმპტომების გაძლიერება, ხშირად, სწორედ ძილის დარღვევით აიხსნება.შვედეთში ჩატარებული ახალი კვლევა, რომელიც 4810 მოზარდს ერთი წლის განმავლობაში აკვირდებოდა, აჩვენებს, რომ ეკრანის გამოყენება ძილის ხანგრძლივობას, ხარისხსა და ბიოლოგიურ რიტმს (ქრონოტიპს) ერთდროულად აზიანებს. ეს ფაქტორები, თავის მხრივ, დაკავშირებულია დეპრესიის ნიშნების გაძლიერებასთან — განსაკუთრებით გოგონებში. ბიჭებში ძილის დარღვევებიც აღინიშნა, თუმცა მათ შემთხვევაში ეს ცვლილებები პირდაპირ არ იყო დაკავშირებული დეპრესიულ სიმპტომებთან.ეკრანები, ძილი და ფსიქიკური ჯანმრთელობაკვლევა ჩაატარა შვედეთის კაროლინსკის ინსტიტუტის მკვლევართა ჯგუფმა სებასტიან ჰოკბის ხელმძღვანელობით და გამოქვეყნდა ჟურნალ PLOS Global Public Health-ში.კვლევის მიზანი იყო გამოერკვია, მოქმედებს თუ არა ეკრანთან გატარებული დრო ძილზე და არის თუ არა ეს გავლენა დაკავშირებული მოზარდებში დეპრესიის სიმპტომებთან.მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ ეკრანის გამოყენება აფერხებს ძილის ოთხ ძირითად ასპექტს:ძილის ხანგრძლივობასძილის ხარისხს (დაძინების სირთულე, გამოღვიძება ღამით და ა.შ.)ქრონოტიპს (სხეულის ბიოლოგიურ რიტმს – გვიან დაძინება და გვიან გაღვიძება)სოციალურ ჯეტლეგს (კვირის დღეებსა და შაბათ-კვირას ძილის განსხვავებული რეჟიმი)განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ძილის ხარისხი — ეს იყო ის მაჩვენებელი, რომელიც გოგონებში დეპრესიულ სიმპტომებზე ყველაზე მეტად მოქმედებდა.განსხვავებული გავლენა გოგოებსა და ბიჭებზეკვლევის ავტორებმა დაადგინეს, რომ ეკრანთან გატარებული დრო გოგონებში მნიშვნელოვნად უკავშირდებოდა დეპრესიის სიმპტომებს, ხოლო ეს კავშირი გამოწვეული იყო ძილის დარღვევებით.ეს დარღვევები — განსაკუთრებით ძილის ხარისხის, ქრონოტიპისა და ხანგრძლივობის ცვლილებები — განაპირობებდნენ ეკრანის გავლენას ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე.რაც შეეხება ბიჭებს, ეკრანთან გატარებულ დროს ჰქონდა გავლენა ძილზე, თუმცა ამ გზით განვითარებული ცვლილებები არ იყო მყარად დაკავშირებული დეპრესიასთან კვლევის 12-თვიან პერიოდში. მკვლევრების თქმით, ბიჭებში ეკრანის ნეგატიური გავლენა შესაძლოა გამოიხატოს სხვა ქცევით პრობლემებში — მაგალითად, იმპულსურობაში, ყურადღების დეფიციტში ან ქცევით სირთულეებში — რაც შეიძლება გრძელვადიან პერსპექტივაში გადაიზარდოს დეპრესიაში.ძილი — როგორც გადამწყვეტი რგოლი„ჩვენ დავინახეთ, რომ მოზარდებს, რომლებიც ეკრანთან მეტ დროს ატარებდნენ, დროთა განმავლობაში უვითარდებოდათ ძილის უარყოფითი ჩვევები. ეს ცვლილებები, განსაკუთრებით ძილის ხარისხის გაუარესება, მნიშვნელოვანწილად იყო დაკავშირებული დეპრესიულ სიმპტომებთან — გოგონებში." წერენ კვლევის ავტორები,"ჩვენი შედეგები აჩვენებს, რომ ეკრანთან ნაკლები დრო, შესაძლოა, ჯანმრთელობისთვის უკეთესია — რაც შეესაბამება ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის წინა რეკომენდაციებს. თუ ეკრანთან გატარებული დრო საზოგადოებრივ დონეზე, მაგალითად ჯანდაცვის პოლიტიკის მეშვეობით შემცირდება, სავარაუდოა, რომ მოზარდ გოგოებში, და შესაძლოა ბიჭებშიც, ფსიქიკური ჯანმრთელობის ტვირთი შესამჩნევად შემცირდეს.“