„ბოროტი ავადმყოფობა, სიმსივნე ჰქონდა და არ იმჩნევდა... დღეს კი საფლავზე მისი საყვარელი კალენდულები მიმაქვს" - ეთერ თათარაიძე იუბილარ ჩუბჩიკას იხსენებს

10 თებერვალს მხატვარი თენგიზ მირზაშვილი 88 წლის გახდებოდა. ყველასათვის საყვარელი ჩუბჩიკა ადრიანად წავიდა ამ ქვეყნიდან, 73 წლის ასაკში და თანაც პირველ იანვარს. ამაზე სევდიანი რა უნდა იყოს; მხატვარი, რომელიც ხატავდა ლექსებს, ბუნებასთან ადამიანის ჰარმონიას ფერებს უხამებდა, ახალ წელს აღესრულა...

და იდგა მის სახელოსნოში საღებავებისა და მისი მოხარშული მურაბების მოტკბო არომატი. ღუმელზე ჩაიდანი შიშინებდა და სტუმრის მოლოდინში თვლემდა ცეცხლი...

კედლებზე კი მხატვრის სულის ანარეკლები ლამაზ ფერებად იყო მოფანტული. 

ეთერ თათარაიძის მონათხრობში დაჭერილმა ერთმა დეტალმა, სრულად დამანახა ჩუბჩიკას პიროვნება. სწრაფად დახატულ ნახატს ზემოდან გადმოუშვებდა და წამევიდაააო, დააყოლებდა. აქ გენიოსი ჩანს. ადვილად რომ გამოსდის საქმე, თან ლაღია და თანაც ისეთი უბრალო, რომ ღიმილს გგვრის. 

ჩუბჩიკას ბევრი წიგნი აქვს დასურათებული. ილუსტრაცია ეთერ თათარაიძის კრებულებსაც გაუკეთა. თურმე, ეთეროს ეუბნებოდა, მე შენი ლექსების შემდეგ უკეთესი გავხდიო.

ფოლკლორისტი ყოველი ათი თებერვლის მოახლოებისას სევდიანდება. აგონდება კალენდულები და მეგობარი...

ეთერ თათარაიძე: - ჩუბჩიკას ხსენებაზე სინათლე მახსენდება. ძალიან თბილი მზე და სინათლე. არ არის დღე, მე ის არ გამახსენდეს. არც მჯერა რომ აღარ არის. მგონია, რომ სადღაც არის წასული და შევხვდები. ასეთი შეგრძნება მაქვს გოდერძი ჩოხელზე. სულ მგონია, მოვა და შემოიჭყივლებს რაღაცას. ვახუშტი კოტეტიშვილის ხმა სულ ყურში მაქვს, მგონია, რომ რაღაცას ამოთქვამს. ის, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, თურმე იმას, ვერ ივიწყებს ადამიანი.

ჩემი და ჩუბჩიკას მეგობრობა ჩემი პირველი შემოქმედებითი საღამოდან - 1979 წლის 14 აპრილიდან იწყება. სანამ ეს საღამო დაიწყებოდა ის და ვახუშტი კოტეტიშვილი ვნახე და გავიცანი. მას შემდეგ ჩვენ ყოველდღიური ურთიერთობა გვქონდა. თავის ინტერვიუში ამბობდა, არც ერთი დღე არ არის ეთერის ლექსებზე არ ვიფიქროო.  შენი ლექსების შემდეგ მე სულ სხვა ადამიანი გავხდიო... 

სანამ მე და ამირანს ჩვენი სახლი გვექნებოდა, თავის სახლში გადაგვიყვანა საცხოვრებლად. მერე უკვე გვერიდებოდა და გავიპარეთ. 

როგორი უბედნიერესი დღეები მახსოვს... სახელოსნოში თავის აივანზე ხატავდა, ქვევით მე ჩემი ლექსები უნდა წამეკითხა, ამირანსაც დავალება ჰქონდა. ღუმელი ენთო... დაიძახებდა, წამევიდააა და ფრიალით ჩამოაგდებდა სველ ნახატს. ჩვენ ვიჭერდით და ვფენდით გასაშრობად.

არ ვითვლი, მაგრამ ბევრი ნახატი მაქვს მისგან. გეტყვით, რატომ არ მჯერა, რომ აღარ არის. როდესაც ძალიან ვიღლები და ცუდ ხასიათზე ვარ, ვჩქარობ, რომ მივიდე სახლში და შევხედო ჩუბჩიკას ნახატებს, მაშინვე ვწონასწორდები. ვხდები მისნაირი - არც დარდს იმჩნევდა, არც წუხილს. 

ეს ბოროტი ავადმყოფობა, სიმსივნე ჰქონდა და არ იმჩნევდა. მერე რაო, ამბობდა. ყველა ავად ხდებაო... ჩვეულებრივი მოკვდავი არ იყო.

რამდენჯერმე მომიყვა, როგორ ნახა გალაკტიონი ხიდზე. პლეხანოვიდან მიდიოდა რუსთაველზე, სასურველი გოგოსთვის თვალი რომ მოეკრა და ხიდზე გადააწყდა გალაკტიონს.

მეცხრე კლასში ვიყავი და იმ დღეს "მერანი" მოგვცა მასწავლებელმაო. გალამ დამიძახა, მოდი აქ ჩემთან, ბიძიკოო. რა გაქვს ქართულშიო? "მერანიო". კაი ლექსია, ბიძიკოო. თავზე ხელი გადამისვაო და მის ხალათს თამბაქოს და თაფლის სუნი ასდიოდაო... ამას იმეორებდა. მუშაობდა გალაკტიონის წიგნზე.

მრავალმხრივ განათლებული იყო. ზეპირად იცოდა ხალხური პოეზიის ნიმუშები. 

მე რატომ არ მომცა ღმერთმა ხატვის ნიჭი-მეთქი, ვეტყოდი და რას მპასუხობდა?! შენ ლექსებში ხატავო. მე ბევრ რამეს შენი ლექსებიდან ვიხატავო. რა ხარბი გამოდექი, ხატვაც მოგინდაო, რომ მეტყოდა, არა, ვოცნებობ-მეთქი, ვპასუხობდი.

ერთხელ სახელოსნოში ჩამკეტა. რომ მოვალ დამახვედრე ნახატიო. ვიცოდი "მისაყვედურებდა", გაიპრანჭე და არ დახატე, ხომ შეგეძლო რამე დაგეხატაო... სიმღერაზე მეუბნებოდა, იმღერეო. არ ვიცი სიმღერა-მეთქი. ნუ იპრანჭები, როგორც შეგიძლია, ისე იმღერეო. და ერთად აბდა-უბდას ვმღეროდით. მოკლედ, ამიტომ ავიღე მისი ფუნჯი და მუყაოზე, ჯერ გრუნტები გავაკეთე. მერე მონაცრისფრო-მოცისფრო ტონებში რაღაც ზამთრული განწყობა გამოვიდა. ზემოთ ვითომ წეროების გუნდი დავხატე, დიდები, მერე უფრო პატარა, მერე კიდევ უფრო პატარა და ბოლოს წერტილი (იცინის). "შედევრი" დემონსტრაციულად ავაყუდე სპილენძის ჭურჭელზე.

მოჩხაკუნდა და დაინახა თუ არა, ვაიმე, რა მაგრად დაგიხატიაო. ის ხომ არაფერი იყო, მაგრამ ასე შემიფასა. ასეთი იყო... ჩემს ნახატს ინახავდა და მის სახელოსნოში დიდი მხატვრები რომ მოდიოდნენ (დიმა ერისთავი და პიკო ნიჟარაძე და სხვა), აჩვენებდა ყველას. დავმალე და სად გადამალეო, მომთხოვა. არ მატანდა...

- მისი ცნობილი მურაბების არომატი მართლა ასეთი დაუვიწყარი იყო?

 - ისეთი სურნელი ტრიალებდა მის სახელსონოში, როგორი ოხშივარიც აღმოსავლური ბაზრების ნახატებიდან შეიგრძნობა. ვიხსენებ ხოლმე, რას ურევდა ერთმანეთში და ხანდახან სახლში ვამბობ, ჩუბჩიკას მურაბა უნდა მოგიხარშოთ-მეთქი. მისი მურაბები არავის მსგავსი არ იყო, ნახატს გავდა. სხვადასხვა ხილს ურევდა. კომშს და ატამს ერთმანეთში ურევდა. ლიმონის და ფორთოხლის გარეშე მურაბას არ მოხარშავდა. ციტრუსს სულ ურევდა. ყურძენს ჩააწურავდა... სქელ სიროფს იღებდა. ისეთი არომატი ჰქონდა, ვერავინ მსგავსს ვერ გააკეთებს. არც უნდა სცადოს.

ხილ-ბოსტნეულის გარდა, რძის პროდუქტების ცნობა იცოდა. ბაზარში ყველას მაგას დაესეოდა, ჩვენი კაცი მოვიდაო. ყველზე მოვაჭრე ქალები გამორბოდნენ ჩუბჩიკასკენ. ესეც, უნდოდა თუ არა, ყველასგან ყიდულობდა.

ერთხელ მომიყვა, ბაზარში ოთხი წლის გია წავიყვანე და ხილი ვიყიდეო. შესასვლელში მოხუცი ქალი ზის, უვარგისი ვაშლი უწყვია. გია მექაჩება ვიყიდოთო. ხომ ვიყიდეთ ვაშლი და ხილი-მეთქი. არა, ვიყიდოთ, ისე არ წამოვალო. ამ მოხუცსაც ესმის. ვიყიდე, მაგრამ ვიცი, არაფერში გამოდგებაო. იქაურობას რომ გამოვშორდით, ვკითხე, რატომ მაყიდინე-მეთქი. მაგ ვაშლს არავინ არ იყიდდაო, ასე უპასუხია ოთხი წლის გიკას. გიკაც ასეთი "სხვა" ადამიანია. 

თქვენთან გავამხელ პირველად, რომ მე ახლა თენგიზზე წიგნს ვამზადებ. დიდი ხნის შემდეგ როგორღაც გავბედე. უფრო კონკრეტულად კი, ზურა შევარდნაძის შემოჩენამ გადამაწყვეტინა. როდესაც მან ჩემი პატარა ჩანაწერები ნახა ჩუბჩიკაზე, ჩამაცივდა, ეს ხომ უკვე წიგნია?! რატომ არ წერო?..

ეს იქნება თან ბიოგრაფიული, თან მხატვრული. სულ მიყვებოდა თავის ბავშვობაზე, მოკლედ, ბევრი მასალა დამიგროვდა. ჩემს თავს იმაში ვემადლიერები, რომ მასზე დაწერილ ნაგლეჯსაც არ ვაგდებდი.

სანამ ავადმყოფობისაგან ლოგინად ჩაწვებოდა, ყოველდღე მაკითხავდა სამსახურში და რა გააკეთეო, მაკონტროლებდა. ასე იყო მთელი ცხოვრება, რას ვაკეთებდი, მაკონტროლებდა. ხან მაქებდა, ხან შენიშვნას მაძლევდა. ზოგჯერ მეგონა, არ იყო ის შენიშვნა მისაღები. მაგრამ მერე უკვე, როდესაც შინაგანად ვიზრდებოდი, რა სწორად მოუცია შენიშვნა-მეთქი, ვფიქრობდი. 

ჩემი ლექსების წყალობით თუშური დიალექტი თუშებზე უკეთ იცოდა. ზეპირად იცოდა ჩემი ლექსები. მე არც ერთი საკუთარი ლექსი ზეპირად არ ვიცი. 

როცა ვხედავდი, რომ მძიმე სენისგან უკვე ცუდად იყო, აღარ მელექსებოდა, ხასიათზე  არ ვიყავი. ვწერდი, მაგრამ მას არ ვაჩვენებდი. ცალკე ფუცლებზე ვწერდი, რადგან ის რვეულს ამოწმებდა, მე კიდევ ამ სევდიან ლექსებს ვუმალავდი... მცნობდა, განწყობას დაინახავდა. ამიტომ იმ პერიოდში დაწერილ სევდიან ლექსებს ვუმალავდი.

ბევრი ლექსი მაქვს მისადმი და მის ნახატების ინსპირაციით დაწერილი. მერე და მერე, მის ნახატებზე ფიქრი დავიწყე, სულ სხვანაირად ჩავუღრმავდი. ფიროსმანის ნახატები სულ ფრაგმენტებად მოჰქონდა, არჩევდა, მიხსნიდა. მსოფლიოს არ ჰყავს ამ დონის მხატვარიო. ფიროსმანზე მაშინაც მომინდა მისი გავლენით ლექსების დაწერა და მის შემდეგაც.

წიგნისთვის ფორმის მიცემა გამიძნელდა. დიდხანს ვერ ვიწყებდი მასზე მუშაობას, რადგანაც ფორმას ვეძებდი. მოდით, მკითხველს სიურპრიზად დავუტოვოთ ფორმა. 

მოკლედ, ბევრი რამეა, რასაც ეს წიგნი გაახმოვანებს.

თებერვალი და მისი დაბადების დღე რომ მოდის, არ მსიამოვნებს. მათ დაბადების დღის თარიღებს ვერ ვიტან, ვინც აღარ არიან, ძალიან მეძნელება. ეს დღეები სულ სხვა განწყობა მაქვს, სხვა რამეებზე ვფიქრობ. 

ახლა კალენდულებს ვეძებდი... ჩემთვის მოჰქონდა კალენდულების თაიგულები. მის საფლავზე როცა კი მივდივარ, მიმაქვს მისი საყვარელი კალენდულები. არ დავდივარ ხშირად. იქვეა დაკრძალული ვახუშტიც. მათ საფლავებს საშინელი საბჭოური კორპუსი ჩამოჰყურებს. ღმერთმა მაპატიოს ამას რომ ვამბობ, მაგრამ დიდუბის პანთეონში იმდენი დიდი ქართველი განისვენებს და განსასვენებელსაც ხომ აქვს მნიშვნელობა... სხვაგვარ ადგილს იმსახურებენ.

თენგიზ მირზაშვილი დიდი სახელი და გვარია ჩვენი ქვეყნისთვის.