რა გავლენა აქვს ადრეულ ასაკში ADHD-ის გამოვლენასა და მართვას

სტენფორდის მედიცინის მეცნიერთა ჯგუფის მიერ ჩატარებული ახალი კვლევა მნიშვნელოვან ხარვეზს ავლენს ADHD მართვის პრაქტიკაში. JAMA Network Open-ში გამოქვეყნებული კვლევის შედეგები აჩვენებს, რომ 4-5 წლის ასაკის ბავშვების შემთხვევაში ხშირად ირღვევა ამერიკის პედიატრიის აკადემიის ოფიციალური რეკომენდაციები. კვლევის ფარგლებში გაანალიზდა თითქმის 10,000 ADHD-ს მქონე პატარა ბავშვის სამედიცინო ჩანაწერი აშშ-ს რვა პედიატრიულ ჯანდაცვის ქსელიდან. სტატისტიკა საგანგაშოა – დიაგნოზის დასმიდან პირველი თვის განმავლობაში ბავშვების 42.2%-ს უკვე დანიშნული ჰქონდა მედიკამენტური მკურნალობა. 

კვლევის ხელმძღვანელის შეფასებით, ADHD-ს მკურნალობის დაწყება ქცევითი მიდგომით მნიშვნელოვან დადებით გავლენას ახდენს როგორც ბავშვზე, ასევე მთლიანად ოჯახზე. განსაკუთრებით პრობლემურია ის ფაქტი, რომ სტიმულატორული მედიკამენტები პატარა ბავშვებში მეტ გვერდით ეფექტებს იწვევს, ვიდრე უფროსებში, რადგან 6 წლამდე ბავშვების ორგანიზმი სრულად ვერ ახდენს ამ პრეპარატების გადამუშავებას.

ექსპერტების განმარტებით, სტიმულატორულმა მედიკამენტებმა შეიძლება პატარა ბავშვები უფრო გაღიზიანებული, ემოციური და აგრესიული გახადოს, რაც ხშირად განაპირობებს მკურნალობის წარუმატებლობას – ოჯახები აფასებენ, რომ გვერდითი ეფექტები აჭარბებს სარგებელს და წყვეტენ მკურნალობას.

ADHD-ს ადრეული გამოვლენა და მართვა კრიტიკული მნიშვნელობისაა ბავშვის განვითარებისთვის. ბანეტი აღნიშნავს, რომ ადრეული ჩარევა აუმჯობესებს ბავშვების აკადემიურ მოსწრებას და ეხმარება მათ ზრდასრულობის მრავალი გამოწვევისთვის მომზადებაში – სამსახურის შენარჩუნება, ჯანსაღი ურთიერთობების ჩამოყალიბება და სხვა.

ADHD-ს მართვაში არსებობს ორი ძირითადი კომპონენტი – ქცევითი თერაპია და მედიკამენტური მკურნალობა, რომლებიც სრულიად განსხვავებულ მიზნებს ემსახურება.

ქცევითი მართვა მუშაობს არა თავად ADHD-ზე, არამედ ბავშვის გარემოზე – მშობლების ქმედებებსა და ყოველდღიურ რუტინაზე. ეს თერაპია ეხმარება ოჯახებს ჩამოაყალიბონ ისეთი ჩვევები და უნარები, რომლებიც შესაბამისობაში იქნება ADHD-ს მქონე ბავშვის ტვინის ფუნქციონირების თავისებურებებთან.

ამერიკის პედიატრიის აკადემიის რეკომენდაციით, მტკიცებულებებზე დაფუძნებული ქცევითი მკურნალობა, „ქცევის მართვაში მშობლების ტრენინგი“, ეხმარება ოჯახებს რამდენიმე მიმართულებით: პოზიტიური ურთიერთობების ჩამოყალიბება, ბავშვის კარგი ქცევის წახალისება და ნეგატიური ქცევების იგნორირება, ასევე ისეთი პრაქტიკული ინსტრუმენტების გამოყენება, როგორიცაა ვიზუალური განრიგები ორგანიზებულობის გასაუმჯობესებლად.

ამის საპირისპიროდ, მედიკამენტების ეფექტი მიმართულია უშუალოდ ADHD-ს სიმპტომებზე – ჰიპერაქტიურობასა და ყურადღების დეფიციტზე, თუმცა მათი მოქმედება დროებითია და ქრება ორგანიზმიდან მედიკამენტის გამოდევნასთან ერთად.

კვლევებით დადასტურებულია, რომ ოპტიმალური შედეგისთვის უმრავლეს შემთხვევაში საჭიროა ორივე მიდგომის კომბინაცია. თუმცა, სკოლამდელი ასაკის ბავშვების შემთხვევაში (4-5 წელი), სასურველია ADHD მართვის დაწყება მხოლოდ ქცევითი თერაპიით და მედიკამენტების დამატება მხოლოდ 6 თვის შემდეგ, საჭიროებისამებრ.

კვლევის მონაცემები აჩვენებს, რომ ADHD მქონე ბავშვების 42.2%-ს (4,000-ზე მეტი ბავშვი) მედიკამენტი დაენიშნა პირველი თვის განმავლობაში, ხოლო მხოლოდ 14.1%-მა მიიღო პრეპარატი რეკომენდებული 6-თვიანი პერიოდის შემდეგ. საგულისხმოა, რომ პრობლემა შეეხო იმ ბავშვებსაც კი, რომლებსაც თავდაპირველად არ ჰქონდათ ADHD-ს სრული სპექტრი დაკმაყოფილებული – მათგან 22.9%-ს მაინც დაენიშნა მედიკამენტები 30 დღის განმავლობაში.

მიუხედავად იმისა, რომ კვლევა ფოკუსირებული იყო ADHD-ს ყველაზე პატარა პაციენტებზე, ექსპერტები ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ ქცევითი თერაპიის მნიშვნელობა ნარჩუნდება მოზარდებზეც. მკვლევრების თქმით, 6 წლის და უფროსი ასაკის ბავშვებისთვის რეკომენდებულია ორივე მკურნალობის კომბინაცია, რადგან ქცევითი თერაპია ასწავლის ბავშვსა და ოჯახს გრძელვადიან უნარებს, რაც მედიკამენტებით მიუღწეველია – ამიტომ, ADHD-ს მკურნალობაში მედიკამენტი არასდროს უნდა იყოს განხილული, როგორც ერთადერთი გამოსავალი.