„უძრავი ქონების ფასები დაეცემა, სამშენებლო ბიზნესი და ბანკები მოგებას დაკარგავენ“ - უნდა ველოდოთ თუ არა გლობალურ კრიზისს 2023 წელს? - BBC

გასულმა წელმა საბოლოოდ შეარყია მსოფლიო ეკონომიკა, შეაჩერა ნორმალური ცხოვრების რიტმი და კეთილდღეობის ზრდის წინა ტემპი, კოვიდ კრიზისის შემდეგ. 2023 წლის დასაწყისი შვებას არ გვპირდება, წლის სიტყვა კი „რეცესიაა“. - წერს BBC.

ამჟამინდელი სიტუაციის გამომწვევი მიზეზები მსოფლიო ეკონომიკის ქრონიკულ პრობლემებშია. 

უკრაინაში რუსეთის შეჭრით გამოწვეული ომი იყო უკანასკნელი წვეთი, რომელშიც ჩაიხრჩო მსოფლიოში არსებული პოსტ-COVID სიტუაცია. 

უარესი ხდებოდა მხოლოდ 2020 წელს, როდესაც დაიწყო პანდემია და 2009 წელს, გლობალური ფინანსური კრიზისის შემდეგ", - აღნიშნეს საახალწლოდ, ეკონომისტებმა Deutsche Bank-დან.

2009 და 2020 წლებში მსოფლიო რეცესიაში ჩავარდა. ეკონომისტები რეცესიის პერიოდებს უწოდებენ ექვსთვიან ან მეტ პერიოდს, როდესაც ეკონომიკაში სიმდიდრის, წარმოების და ბიზნესის აქტივობის ზრდა რეცესიით იცვლება.

ხალხი ღარიბდება, ბიზნესი მარცხდება, სოციალური დანახარჯები მცირდება, ინფრასტრუქტურა დეგრადირებულია და მომავალში ინვესტიციები - განათლება, წარმოება, ტექნოლოგია - მცირდება.
ბოლო დრომდე არაფერი  წინასწარმეტყველებდა მოვლენების ასეთ განვითარებას. პირველ პოსტ-პანდემიურ 2021 წელს, ეკონომიკა გაიზარდა ჯანსაღი 6%-ით, 3%-იანი კოვიდ რეცესიის შემდეგ, მაგრამ ზრდა შენელდა დაახლოებით 3%-მდე 2022 წელს, ხოლო ეკონომისტები 2022 წელს მხოლოდ 2.2%-ს ელიან.
მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიო სიმდიდრე ძალიან ნელა იზრდება და გლობალურმა მშპ-მა 2022 წელს ისტორიაში პირველად 100 ტრილიონ დოლარს გადააჭარბა, ამ თანხის 57% განვითარებულ ქვეყნებს უკავია, მათ შორის აშშ-ს (მსოფლიო ეკონომიკის 25%) და ევროკავშირის (17%). განვითარებად ქვეყნებს ჩინეთი 18%-ით ბევრად უსწრებს. რუსეთს მხოლოდ 2% უკავია.

„აშშ და ევროპა მკვეთრად ანელებენ ტემპს და 2023 წელს ეკონომიკური ზრდის სამი მეოთხედი უზრუნველყოფილი იქნება აზიის განვითარებადი ეკონომიკებით“, - მდიდარი ქვეყნების OECD-ის კლუბის ეკონომისტები წარმოაჩენენ მომავალი წლის არასახარბიელო სურათს დასავლეთისთვის. 

მათ ჩახედეს ისტორიას და დაადგინეს, რომ სულ მცირე, ბოლო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში, განვითარებული ეკონომიკა მხოლოდ მაშინ ჩავარდა რეცესიაში, როდესაც ძირითად იმპორტზე, ენერგიაზე დახარჯული ხარჯები გაიზარდა. ერთადერთი გამონაკლისი იყო პანდემიით გამოწვეული 2020 წლის რეცესია.

ამჯერად ყველა პირობაა შექმნილი. ჯერჯერობით კლება მას შემდეგ მოხდა, რაც ელექტროენერგიაზე, საწვავზე  დანახარჯებმა მშპ-ს 13%-ს მიაღწია. გასულ 2022 წელს მათ 17%-ს გადააჭარბეს.

ენერგორესურსების ფასების ზრდა რუსეთის აგრესიის პირდაპირი შედეგი იყო, რადგან დასავლეთმა სანქციები დააწესა რუსეთის ნავთობსა და ნახშირზე, ხოლო კრემლმა შეწყვიტა გაზის მიწოდება ევროკავშირისთვის.
შედეგად, ეს არის ევროპა, რომელიც სხვაზე მეტად ემუქრება გადარჩენის არა მხოლოდ ტექნიკურ რეცესია (რეცესია ზედიზედ ორი კვარტალი ამ ზამთარში), არამედ მთელი 2023 წელი „წითლად“ დაასრულოს, ამბობს ეკონომისტების უმრავლესობა. 

აშშ, როგორც მსოფლიოში წამყვანი ნავთობისა და გაზის მწარმოებელი, ბევრად უკეთეს მდგომარეობაშია, ვიდრე ევროკავშირი, რომელიც 60%-ით არის დამოკიდებული იმპორტზე. მსოფლიოს უდიდესი ეკონომიკის მთავრობა და ცენტრალური ბანკი აცხადებენ, რომ ის თავიდან აიცილებენ რეცესიას. ექსპერტები მის ალბათობას 70%-ად აფასებენ, რაც აჩვენა Bloomberg-ის დეკემბრის გამოკითხვამ.
რეცესია რომც მოხდეს, ის ხანმოკლე იქნება, თვლიან Oxford Economics-ის ეკონომისტები. თუმცა, 2008 წლის ბოლო კრიზისის შემდეგ, წინა ზრდის ტემპებზე სწრაფი დაბრუნება შეუძლებელი იქნება.

ეს იმიტომ ხდება, რომ აშშ-სა და ევროპაში იაფი ფულის ეპოქა სწრაფად არ დაბრუნდება და ჩინეთი ჯერ კიდევ შორს არის დასავლეთის, როგორც მსოფლიოს მთავარი კრედიტორის შემცვლელისგან, წერენ 2023 წლის პროგნოზში:

„რეცესია იქნება რბილი, მაგრამ შემდგომი აღდგენა ასევე რთული იქნება. ძირითადი მიზეზები, რის გამოც გლობალური ეკონომიკა შენელდა 2022 წელს, 2023 წელს უნდა მოგვარდეს, მაგრამ ეს საკმარისი არ იქნება“.

რატომ არის ახლა ცუდი სიტუაცია
მსოფლიოს მთავარი უბედურება ინფლაციაა. რუსეთის შეტევამ უკრაინაზე ეს ყველაფერი  გაამძაფრა ენერგეტიკისა და სურსათის ფასების ზრდის გამო. მაგრამ მანამდეც კი, დასავლეთში ფასები რეკორდული ტემპით გაიზარდა ბოლო 40 წლის განმავლობაში.

მთავარი მიზეზი კოვიდია. წელიწად-ნახევრიანი ჩაკეტვის შემდეგ, მოთხოვნა რეკორდული ტემპით გაიზარდა და საქონლისა და მომსახურების მიწოდება არ შენარჩუნდა, პირველ რიგში იმიტომ, რომ ჩინეთი არ გამოსულა კარანტინიდან. რუსეთის აგრესია მხოლოდ პრობლემებს დაემატა, რადგან მან კიდევ უფრო შეარყია გლობალიზაცია და მსოფლიო ვაჭრობა.
ყველაფრის დეფიციტი შეიქმნა: ჩიფსები, მანქანები, იაფი მუშახელი, სატრანსპორტო მომსახურება. ფასები გაიზარდა. ბიზნეს პრესაში „ინფლაცია“ იყო 2022 წლის მთავარი სიტყვა. მის წინააღმდეგ საბრძოლველად ცენტრალური ბანკები ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში ზრდიდნენ განაკვეთებს რეკორდული ტემპით.

სესხებზე ფასების ზრდამ შეანელა მოხმარება, მშენებლობა, ინვესტიციები და საბინაო ბაზარი. 

ინფლაცია შემცირდა, მაგრამ რამდენი ხნით? და რის ფასად?

„კარგი ამბავი ის არის, რომ ინფლაცია ახლა სწრაფად უნდა დაეცეს. და ცუდი ამბავი ის არის, რომ ბევრ ქვეყანას მოუწევს რეცესიის გავლა ამისთვის“,-  თვლიან ბრიტანული კვლევითი ცენტრის CEBR-ის ეკონომისტები.

შეიძლება, უარესი მოხდეს?
დასავლეთში ზომიერი რეცესიის პროგნოზები და მსოფლიოში ნელი „გამოჯანმრთელების“ პროგნოზები ზედმეტად ოპტიმისტურად არის დანახული. მთავარ საფრთხეებს შორის ეკონომისტები სამს ასახელებენ.

ჯერ ერთი, ჩინეთი, რომელიც მოულოდნელად გაიხსნა თითქმის სამწლიანი კარანტინის შემდეგ, განიცდის ხელახალ კოვიდ ტალღას, რომლის შედეგები ჯერ კიდევ არ არის აშკარა. თუ ის გაზაფხულამდე ჩაცხრება, ჩინეთიდან ენერგორესურსებზე მოთხოვნა გაიზრდება და მსოფლიო ენერგეტიკული კრიზისისა და ინფლაციის ახალი რაუნდის წინაშე აღმოჩნდება.

მეორეც, უკრაინის წინააღმდეგ რუსეთის ომის სავარაუდო ესკალაცია სავსეა მარცვლეულის ექსპორტის შეფერხებით და სურსათზე ფასების ზრდით.

ამ ორი მიზეზით გამოწვეული ინფლაციის მეორე ტალღა ხელს შეუშლის ცენტრალურ ბანკებს, დაკრედიტების განაკვეთების გაზრდაში. 

ფულის გაძვირება დააჩქარებს ეკონომიკის რეცესიას და პრობლემებს გამოიწვევს საფინანსო სექტორში, რადგან მათ, ვინც ვალდებულია, უფრო გაუჭირდებათ ვალდებულებების შესრულება.

წინა კრიზისთან და პანდემიასთან ერთად მსოფლიო კრედიტით იბრძოდა. შედეგად, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მონაცემებით, ქვეყნებმა, ბიზნესებმა და მოქალაქეებმა დააგროვეს რეკორდული 235 ტრილიონი დოლარის ვალი. 

მთლიანმა ვალმა - კერძო და სახელმწიფო - თითქმის 300 ტრილიონ დოლარს მიაღწია, რაც ათი წლის წინანდელზე მესამედით მეტია.
განსაკუთრებით დაუცველები არიან განვითარებადი ქვეყნები, რომელთა ვალიც მზარდი დოლარით არის გამოხატული. ამ ვალდებულებების რეფინანსირებისა და მომსახურების ხარჯების ზრდამ შეიძლება შეარყიოს მათი აღდგენა და ამით გააფუჭოს გლობალური სურათი, რადგან 2023 წლის ზრდის ყველა პროგნოზი ეფუძნება ვარაუდს, რომ დასავლეთი სტაგნაციას მიიღებს და განვითარებადი ბაზრები გაიზრდება დაჩქარებული ტემპით.

განვითარებული ქვეყნებისთვის მაჩვენებლების ზრდა პრობლემებსაც გვპირდება. ისინი სავსეა კრიზისით საბინაო ბაზარზე.

მოთხოვნა და უძრავი ქონების ფასები დაეცემა. სამშენებლო ბიზნესი და ბანკები მოგებას დაკარგავენ. იპოთეკური გადასახადების გაზრდა ძირს უთხრის სამომხმარებლო მოთხოვნას, რაც ხალხს ნაკლებ ფულს დაუტოვებს დანარჩენ მოთხოვნილებებზე დასახარჯავად.

ბოლო ათწლეულების განმავლობაში, ზრდის პრაქტიკულად ყველა ძრავა დაირღვა.

მონეტარული სტიმულირების პარალელურად, გლობალიზაციაც იკლებს. მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის (WTO) მონაცემებით, გასულ წელს საქონლით მსოფლიო ვაჭრობის ზრდა 2021 წლის პოსტ-COVID-ის 10%-დან 3,5%-მდე შემცირდა, ხოლო ახალ 2023 წელს, იმავე 3,5%-ის მოსალოდნელი ზრდის ნაცვლად, მოსალოდნელია მსოფლიო ვაჭრობის 1%-იანი კლება.

ყველაფერი დაკარგულია?
უბრალოდ, უსიამოვნოს გარდა, არის აპოკალიფსური სცენარებიც.

ამ კატეგორიის პროგნოზების უმეტესობა ორ სცენარს ემყარება: რუსული აგრესიის ესკალაცია, მათ შორის ბირთვული ომი და ჩინეთის თავდასხმა ტაივანზე, რასაც მოჰყვება კონფლიქტი დასავლეთთან.

”ჩინეთსა და დასავლეთს შორის ეკონომიკური ომის შედეგები ბევრჯერ უფრო სერიოზული იქნება, ვიდრე რუსეთის თავდასხმა უკრაინაზე, - წერენ ექსპერტები ბრიტანული CEBR ცენტრიდან, - ის თითქმის აუცილებლად გამოიწვევს გლობალურ ეკონომიკაში ღრმა რეცესიას და ახალ ინფლაციის მორიგ რაუნდს“.
მაგრამ ასევე არსებობს ოპტიმისტური სცენარები, რომლებშიც რეცესიის თავიდან აცილება და პრობლემების უმეტესი ნაწილის გადაჭრა შესაძლებელია.

მაგრამ ასევე არსებობს ოპტიმისტური სცენარები, რომლებშიც რეცესიის თავიდან აცილება და პრობლემების უმეტესი ნაწილის გადაჭრა შესაძლებელია.

ერთი გულისხმობს რუსეთის აგრესიის შეწყვეტას, უკრაინის წინააღმდეგ. ჯარების გაყვანა და რეპარაციები საშუალებას მისცემს, დაიწყოს მოლაპარაკებები კრემლისთვის სანქციების მოხსნაზე.

კიდევ უფრო დაბალია ახალი ტექნოლოგიური გარღვევის შანსები, რომლებიც შედარებულია ინტერნეტის გამოგონებასთან, რომელმაც მსოფლიოს ათწლეულების ზრდა მისცა. აქამდე პროგრესი მოკრძალებული იყო.

Covid-მა ბიძგი მისცა დისტანციურ მუშაობას და სამუშაო ნაკადის დიგიტალიზაციას საზღვაო ვაჭრობაში, ხოლო გაზის კრიზისმა ხელი შეუწყო ენერგიის დაზოგვას. მაგრამ რეალური გარღვევები წინ არის.

ხელოვნურ ინტელექტს და კვანტურ კომპიუტერებს აქვთ პოტენციალი, მკვეთრად გაზარდონ პროდუქტიულობა და ახალი ენერგია, მათ შორის შერწყმა, გვპირდება ახალ სამუშაო ადგილებს, განახლებად ენერგიას და დაბალ ხარჯებს ხალხისთვის, ბიზნესისთვის და პლანეტისთვის. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ეს იყოს 2023 წლის შემთხვევა.

სასწაულის იმედის გარეშე, ხელისუფლებას დარჩა, რომ გაუმკლავდეს კრიზისს დიდი ხნის გამოცდილი გზით - არ გააკეთოს სისულელე, ურჩევს OECD-ის მთავარი ეკონომისტი ალვარო პერეირა.

„ყველაფერი ჩვენს ხელშია“, - გამოეხმაურა ის OECD-ის 2023 წლის პირქუშ პერსპექტივას. „თუ ჩვენ გავაგრძელებთ ჯანსაღ პოლიტიკას, წარმატების შანსები აუცილებლად გაიზრდება”.