გარდაიცვალა ლეგენდარული  უკრაინელი მფრინავი, რომელიც „საჰაერო შოუების ისტორიაში ყველაზე დიდი კატასტროფისთვის“ იყო გასამართლებული

რუსეთის მიერ ოკუპირებულ ყირიმში გარდაიცვალა ყოფილი უკრაინელი მფრინავი, ვლადიმერ ტოპონარი, რომელსაც მსოფლიოში ერთ-ერთ საუკეთესოს უწოდებდნენ. თითქმის 20 წლის წინ სასამართლომ ის სკნილოვის ავიაკატასტროფის მთავარ დამნაშავედ ცნო, როდესაც მოიერიშე თვითმფრინავი მაყურებელთა ჯგუფს შეეჯახა, რის შედეგადაც 77 ადამიანი დაიღუპა. გასულ წელს კი ჭორები დაიწყო ტოპონარის მონაწილეობის შესახებ უკრაინის წინააღმდეგ ომში, რუსეთის მხარეს. BBC-ის უკრაინული სამსახური ცდილობდა გაერკვია, შეიძლებოდა თუ არა ამ ცნობების ნდობა. 

ვლადიმირ ტოპონარი დაიბადა 1957 წელს, დონბასში. მისი პატარა სამშობლო - სოფელი რასიპნოე ტორესის მახლობლად - ახლა რუსეთის მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მდებარეობს.

სწავლობდა ხარკოვის საავიაციო ინსტიტუტში, შემდეგ სწავლობდა ჩერნიგოვის საავიაციო სკოლაში.

საბჭოთა პერიოდში სწავლის დასრულება საცდელ პილოტთა მომზადების ცენტრშიც მოახერხა და კავშირის დაშლის შემდეგ, იგი მსახურობდა ყირიმში უკრაინის საჰაერო ძალებში. კერძოდ, უკრაინის შეიარაღებული ძალების სახელმწიფო საავიაციო კვლევით ცენტრში, ფეოდოსიაში.

როგორც უმაღლესი კლასის პილოტი, 1995 წელს მოვიდა მაშინდელ ელიტარულ აერობატულ გუნდში "Ukrainian Falcons". ამ გუნდის ასებმა აჩვენეს თავიანთი უნარები მსოფლიოს მრავალ საჰაერო შოუზე.

ვლადიმერ ტოპონარი "ფალკონების" ლიდერებს შორის იყო როგორც ფიგურების სირთულის, ისე ფრენის საათების საერთო რაოდენობით. როგორც პილოტმა, მან აითვისა 30-მდე ტიპის თვითმფრინავი და ვერტმფრენი. 2002 წლის 27 ივლისს, ტრაგიკულმა მოვლენებმა შეწყვიტა ნიჭიერი მფრინავის კარიერა, რომელსაც პოლკოვნიკის წოდება ჰქონდა.

ყველაზე საშინელი კატასტროფა

იმ დღეს ლვოვის გარეუბანში მდებარე სკნილოვის სამხედრო აეროდრომზე საჰაერო შოუ უნდა გამართულიყო -  უკრაინის საჰაერო ძალების მე-14 საავიაციო კორპუსის შექმნის 60 წლის იუბილესთან დაკავშირებით.

აერობატიკა უკრაინული Falcons ჯგუფის საუკეთესო მფრინავებს უნდა შეესრულებინათ, მათ შორის - ტოპონარს.

ათასობით ადამიანი შეიკრიბა უნიკალური შოუს საყურებლად, ბევრი ბავშვებთან ერთად იყო. შუადღისას საბჭოთა Su-27UB გამანადგურებელმა, რომელსაც ტოპონარი პილოტირებდა, დაბალ სიმაღლეზე შეასრულა რთული „ირიბი მარყუჟი შემობრუნებით“ - ფაქტობრივად, აუდიტორიის ზემოთ.
თუმცა, რაღაც მომენტში, თვითმფრინავმა სწრაფად დაიწყო დაშვება, გვერდით გადაიხარა, ფრთით ხესა და ასაფრენ ბილიკს წამოედო და პირდაპირ მაყურებლებზე დაეცა. შემდეგ ის დაეჯახა სხვა თვითმფრინავებს სადგომზე და აფეთქდა.

სუ-27-ის მფრინავებმა - ვლადიმერ ტოპონარმა და იური ეგოროვმა კატაპულტირება მოახერხეს, მაგრამ ასობით ადამიანი დაშავდა.

„სკნილოვსკაიას ტრაგედიის“ დროს დაიღუპა 77 ადამიანი (მათ შორის 28 ბავშვი), რამდენიმე ასეული დაშავდა. მსხვერპლთა დიდ რაოდენობას მომხდარის შემდეგ განუვითარდა ფსიქიკური აშლილობა.

ეს მოვლენები ისტორიაში შევიდა, როგორც ყველაზე დიდი ტრაგედია საჰაერო შოუების ისტორიაში.

ტრაგედიის შემდეგ უკრაინის ხელისუფლებამ გამოძიება დაიწყო. საჰაერო ძალების რამდენიმე წარმომადგენელი თანამდებობიდან გაათავისუფლეს, ზოგი დააკავეს.

ყველაზე მკაცრი სასჯელი - 14 წელი გისოსებს მიღმა - პილოტმა ვლადიმერ ტოპონარმა მიიღო. მას კომპენსაციის გადახდაც მოუწია. მეორე პილოტმა იური ეგოროვმა რვა წლით თავისუფლების აღკვეთა მიიღო.
ფრენის დირექტორებმა, მე-14 საჰაერო კორპუსის მეთაურმა, გენერალმა ანატოლი ტრეტიაკოვმა და მისმა მოადგილემ იური იაცუკმა მიიღეს, შესაბამისად, ექვსი და ხუთი წელი. სასამართლომ ფრენის უსაფრთხოების უფროსი ანატოლი ლუკინი დამნაშავედ ცნო, მაგრამ გაათავისუფლა.

საჰაერო შოუს ორგანიზატორები და ოფიციალური პირები, რომლებიც, სხვა საკითხებთან ერთად, ფრენის დემონსტრაციის დროს მაყურებელს პირდაპირ ასაფრენ ბილიკზე ყოფნის უფლებას აძლევდნენ, სასამართლომ გაამართლა.

სასამართლოს გადაწყვეტილებით, სუ-27-ის პილოტის „უყურადღებო შეცდომის“ გამო მასშტაბური ტრაგედია მოხდა.

პოლკოვნიკმა ტოპონარმა დიდი დრო გაატარა გისოსებს მიღმა: რვა წელი (2005 წლიდან 2013 წლამდე).

ჯერ კიდევ 2008 წელს, უკრაინის მაშინდელმა პრეზიდენტმა, ვიქტორ იუშჩენკომ შეიწყალა გენერალი ანატოლი ტრეტიაკოვი და მეორე პილოტი, იური ეგოროვი, ხოლო იური იაციუკი ადგილობრივმა სასამართლომ ვადაზე ადრე გაათავისუფლა კოლონიიდან.

ვლადიმირ ტოპონარს 2013 წელს თავისუფლების აღკვეთა შეეცვალა საზოგჰადოებისთვის სასარგებლო შრომით. იგი გაათავისუფლეს და დასახლდა კიევის ოლქის პატარა ქალაქ კაგარლიკის მახლობლად, სოფელ ზიკრაჩის კოლონიასთან. მეორედ დაქორწინდა, სახლი ააშენა. პირველი ქორწინებიდან სამი შვილი ჰყავს.

მისივე სიტყვებით, გათავისუფლების შემდეგ, პრინტერების სარემონტო კომპანიაში იმუშავა და შუახნის მამაკაცი ბორბლებიანი ციგურებით გადავიდა სოფელში, რადგან  გარკვეული პერიოდის განმავლობაში სასამართლოს აკრძალვა ჰქონდა მანქანით სარგებლობის შესახებ.

სასამართლო პროცესის დროსაც ტოპონარმა არ აღიარა დანაშაული. მან რამდენიმე ინტერვიუ მისცა და მონაწილეობდა სატელევიზიო შოუში, სადაც მკვეთრად გამოხატა აზრი თავისი უდანაშაულობის შესახებ. 
„რაც მოხდა, ორგანიზატორების ბრალია. თვითმფრინავებმა აუდიტორიის თავზე არ უნდა იფრინონ", - განაცხადა ტოპონარმა.

პილოტი ამტკიცებდა, რომ სკნილოვში ფიგურის შესრულებისას მან შენიშნა ორივე ძრავის ბიძგი და სიჩქარის უეცარი შემცირება. მისი თქმით, ამ გაუმართაობის მიზეზი გაურკვეველი დარჩა.

ამის მიუხედავად, ფრენის დირექტორებმა, სავარაუდოდ, ტოპონარს უბრძანეს, გაეგრძელებინა საჩვენებელი წვრთნები. და უკვე „ირიბი მარყუჟის“ შესრულებისას, სუ-27 გამანადგურებელი, მისი თქმით, უმართავი გახდა და ფრთით მიწას წამოედო.

ვლადიმერი ირწმუნებოდა, რომ დაცემის დროსაც კი სურდა თვითმფრინავის აწევა და კატასტროფის თავიდან აცილება.

„იმ მომენტში, როდესაც სუ-27 ფრთით შეეხო მიწას, მივხვდი, რომ რამდენიმე წამში მოვკვდებოდი, თუმცა, ბოლო მომენტამდე იმედი მქონდა, რომ მებრძოლა, შემეძლო აწევა, ცაში და მე ყველა ღონე ვიხმარე ამისთვის“, - თქვა ტოპონარმა. ამ დროს მეორე პილოტმა, იური იეგოროვმა დააჭირა კატაპულტს და ჩვენ ორნი, სავარძლებთან ერთად, ჰაერში გავფრინდით.

სკნილოვში დაზარალებულთა მხარე ირწმუნება, რომ ტოპონარი ცდილობს, გაათავისუფლდეს დანაშაულსგან, რაც გააკეთა ასეთი განცხადებებით. მას ასევე ადანაშაულებდნენ იმაში, რომ არასოდეს უთხოვია პატიება დაღუპულთა ოჯახებისთვის.

2022 წელს რუსეთის სრულმასშტაბიანმა შეჭრამ უკრაინაში დაჩრდილა ყველა სხვა მოვლენა, კერძოდ, სკნილოვის ტრაგედიის 20 წლისთავი.

თუმცა, გასული წლის ბოლოს ეს ავიაკატასტროფა კიდევ გაიხსენეს, ოღონდ სრულიად სხვა ვითარებაში.

უკრაინის ციხის სისტემის ყოფილმა ხელმძღვანელმა, ახლა კი ადვოკატმა სერხი სტარენკიმ 10 დეკემბერს ფეისბუკის საკუთარ გვერდზე დაწერა პოსტი იმის შესახებ, თუ როგორ განვითარდა ტოპონარის ბედი.

მისი თქმით, 2022 წლის თებერვალში, უკრაინაში რუსული ჯარების შეჭრამდე რამდენიმე დღით ადრე, სასწრაფო დახმარების მანქანამ ყოფილი პილოტი კიევის რეგიონის სოფლიდან ყირიმში წაიყვანა და ანექსირებულ ნახევარკუნძულზე, 65 წლის ტოპონარი, სავარაუდოდ, შეუერთდა რუსეთის ავიაციას, რომელიც ახორციელებდა თავდასხმებს უკრაინაზე, კერძოდ კიევის რეგიონზე.

BBC-ის კითხვაზე, თუ საიდან ჰქონდა ასეთი ინფორმაცია, ადვოკატმა თქვა, რომ რამდენიმე წყაროდან მიიღო, მაგრამ ვერ დაასახელებდა.

„ეს იმ თანასოფლელების თქმით, რომლებთანაც ის სოფელში ცხოვრობდა. ეს არის ჯერ ერთი. მეორეც, ასე ამბობენ მსჯავრდადებულები, ვისთანაც იხდიდა სასჯელს. ანუ მათ ჰქონდათ კონტაქტი და უთხრა, რომ ახლა მიფრინავდა რუსეთის მხარეზე. დაურეკეს და უთხრა, რომ უკრაინის სახელმწიფომ გაანაწყენა“.

გარდა ამისა, სტარენკი ირწმუნება, რომ ტოპონარი დიდი ხნის განმავლობაში იღებდა  რუსულ პენსიას. ამ ფაქტს ტოპონარის ახლობლები ადასტურებენ, თუმცა აღნიშნავენ, რომ იღებდა იმიტომ, რომ ყირიმში იყო რეგისტრირებული და ნახევარკუნძულის ანექსიის შემდეგ მისი საპენსიო საქმე ამ ტერიტორიაზე დარჩა.

65 წლის ყოფილი მფრინავის მიერ პრაქტიკაში ხანგრძლივი შესვენებით საბრძოლო ავიაციაში გაწევრების შესაძლებლობის შესახებ მონაცემები ფანტაზიას ჰგავს, მაგრამ სინამდვილეში მსგავსი ეპიზოდი ამ ომის დროს უკვე იყო.

გასული წლის მაისის ბოლოს ცნობილი გახდა უკრაინაში რუსეთის საჰაერო ძალების გადამდგარი გენერლის, კანამატ ბოტაშევის გარდაცვალების შესახებ. ის 63 წლის იყო.

ერთხელ ის მეთაურობდა ვორონეჟში მცველთა საჰაერო ბაზის პოლკს. მაგრამ 10 წლის წინ მისი კარიერა შეწყდა, როდესაც კარელიაში სუ-27 გამანადგურებლის ჩამოვარდნაში დაადანაშაულეს. მან, სავარაუდოდ, ამ თვითმფრინავით მეგობართან ერთად ნებართვის გარეშე გადაწყვიტა ფრენა, აერობატიკა ჩაატარა, მაგრამ ჩამოვარდა. ამ საქციელისთვის გენერალმა ოთხწლიანი პირობითი პატიმრობა მიიღო.

ზოგიერთი ცნობით, ის მონაწილეობდა უკრაინის ომში ვაგნერის კერძო სამხედრო კომპანიის შემადგენლობაში და არა რეგულარული რუსული არმიის შემადგენლობაში. სწორედ ეს PMC აქტიურად იღებს არა მხოლოდ რუს მსჯავრდადებულებს, არამედ პენსიაზე გასულ სამხედრო სპეციალისტებს.

მაგრამ არ არსებობს არანაირი მტკიცებულება იმისა, რომ ტოპონარი შეიძლებოდა დაკომპლექტებულიყო Wagner PMC-ის მიერ.

BBC-ის უკრაინულმა სამსახურმა გადაწყვიტა გაერკვია, იციან თუ არა უკრაინის სამართალდამცავმა უწყებებმა რუსეთის მხარეს ომში ტოპონარის შესაძლო მონაწილეობის შესახებ. გაგზავნეს მოთხოვნები პროკურატურაში და SBU-ში.

ორივე სამსახურის პასუხები თითქმის ერთნაირი იყო. არ არსებობს მონაცემები, რომლებიც მოწმობენ ვლადიმერ ტოპონარის მიერ ამ დანაშაულის ჩადენაზე.

თავად მთავარი გმირი ჟურნალისტების სატელეფონო ზარებს არ პასუხობდა.

მაგრამ მათ მოახერხეს მის ვაჟთან დაკავშირება, რომელიც მამამისის მსგავსად სამხედრო პილოტი გახდა (თუმცა არა თვითმფრინავებით, არამედ ვერტმფრენებით) და 2014 წლიდან მონაწილეობს საომარ მოქმედებებში.

2016 წლის დეკემბერში უკრაინის პრეზიდენტმა იგი დანიელ გალიციის ორდენით დააჯილდოვა. ეს ჯილდო მიენიჭება სამხედროებს "უკრაინის განვითარებაში შეტანილი მნიშვნელოვანი პირადი წვლილისთვის, უკრაინელი ხალხის გულმოდგინე და უსაყვედურო სამსახურისთვის".

BBC-სთან საუბარში მან მამის მიმართ ყველა ბრალდება უარყო და მათ "სისულელე" უწოდა.

თუმცა, ივან ტოპონარი აღიარებს, რომ 2022 წლის თებერვლის შუა რიცხვებში მამამისი მართლაც გაემგზავრა თავის მეორე მეუღლესთან ერთად ყირიმში, მაგრამ ის ირწმუნება, რომ ეს გამოწვეული იყო მკურნალობის საჭიროებით.

ყოფილ პილოტს კიბოს IV სტადიის დიაგნოზი დაუსვეს, თქვა მისმა შვილმა. ექიმებმა სიმფეროპოლში, სადაც ყოფილი პილოტი ჩავიდა, განაცხადეს, რომ სიმსივნე არ იყო საოპერაციო. ტოპონარი ქერჩის სამედიცინო დაწესებულებაში მოათავსეს, მასზე მეორე მეუღლე ტატიანა ზრუნავდა.

პაციენტის მდგომარეობა მუდმივად უარესდებოდა, მეტასტაზები გავრცელდა ფილტვებში. ძლიერი გულის წყალობით მან მოახერხა და გარკვეული დროით გაუძლო, მაგრამ როდესაც თირკმელების უკმარისობა დაეწყო, პაციენტი გარდაიცვალა.

შვილი ამბობს, რომ ბოლო თვეებში საწოლზე იყო მიჯაჭვული და ხშირად გონს კარგავდა.

ივან ტოპონარის თქმით, მისი მამა 21 იანვარს გარდაიცვალა. მისი ცხედრის კრემაცია 25 იანვარს მოხდა და 28 იანვარს ფეოდოსიას სასაფლაოზე უნდა დაკრძალულიყო.

შვილი ირწმუნება, რომ ბოლო დღეებამდე რეგულარულად ურეკავდა მამას. კერძოდ, განიხილეს 2002 წლის 27 ივლისის ტრაგედია. ვლადიმირ ტოპონარმა არ აღიარა თავისი შეცდომა სიკვდილამდეც კი, სკნილოვის საჰაერო შოუს დროს.

„როდესაც მას პირისპირ ვესაუბრე ამ თემაზე, მამამ მითხრა: „ვანია, კარგი, რა, ეს სასაცილოა! - ამბობს ვაჟი. - როცა ველოსიპედის ტარება იცი, შეგიძლია ბორდიურს გადახტე? ცხოვრებაში 10-ჯერ უფრო რთული აერობატიკა ჩამიტარებია“.

მაგრამ მამა-შვილმა არ განიხილა რუსეთის ფედერაციის სრულმასშტაბიანი ომი უკრაინის წინააღმდეგ. ვინაიდან ტოპონარ უფროსი იმყოფებოდა ოკუპირებულ ყირიმში, ასეთი საუბრები სახიფათო იყო ორივე მხარისთვის. ივანი ამბობს: „მხოლოდ მითხრა, გამუდმებით საკუთარ თავზე ვიზრუნო, სულ ესაა“.

ტოპონარის ოჯახი ცრუ ინფორმაციის გავრცელებასთან დაკავშირებით სასამართლოში წასვლას არ გეგმავს.